حسن اسلام پور

آموزش مهارت های پژوهشی در جامعة علمی ما چه در حوزه و چه در دانشگاه، با آسیب های متعددی همراه بوده و هست. دست اندرکاران پژوهش غالباً دربارة تعداد مهارت های لازم در این عرصه و ترتیب آموزش آن وحدت نظر ندارند. بسته های آموزشی ناظر به کمیت و کیفیت آموزش مهارت ها که در برخی از مراکز پژوهشی تدوین شده است، در مرحلة اجرا با اشکال های کارشناسی مواجه شده اند و نبود منابعی معتبر و پاسخ گو در این باره، راه را برای ظهور سلیقه های مختلف باز کرده است. پژوهش حاضر به منظور ارائه یک دیدگاه کارشناسی روشنگرانه، در قالب یک طرح آموزشی، سه اصل روش شناختی و تعیینکننده را برای کارآیی بهتر آموزش ها تحلیل و اثبات میکند. این سه اصل مهم عبارت اند از: 1. آموزش مهارت ها باید کافی باشد؛ 2. هنگام آموزش باید مهارت ها را تجزیه کرد؛ 3. در آموزش مهارت ها باید ترتیب منطقی را رعایت کرد. این سه اصل بر سه واقعیت مبتنی است: الف) مهارت های پژوهش تعدد دارند؛ ب) مهارت ها همیشه مرکب و به هم پیوسته هستند و تکمهارت نداریم؛ ج) مهارت ها ترتّب دارند و نمیتوان آنها را به دلخواه مقدم و مؤخر کرد. رعایت نکردن این سه اصل، کارآیی آموزش پژوهش را ناکام و مختل میسازد.

با توجه به نقش تعیین کنندة علوم عقلی در میان دیگر شاخه¬های علوم انسانی، بررسی کارشناسانه و تبیین جایگاه علوم عقلی در مهندسی ساختار علوم اسلامی برای جهان اسلام، و به ویژه برای محققان و مراکزی که نگاه دائرهْْ‎‎ْْالمعارفی به علوم دارند، از مسائل بسیار مهم است. مبانی و فضای فکری و نوع برداشت متفکران اسلامی از آموزه¬های دینی امری بوده است که در تعیین موقعیت این علوم و نقض و ابرام‌های موجود در این زمینه نقشی تعیین کننده داشته است. این نوشتار با گذری بر مفهوم‌شناسی و بیان خصیصه¬های علوم عقلی، به تبیین و توجیه جایگاه این علوم در میان دیگر دانش‌ها پرداخته است.

عدم درک صحیح نسبت به خاستگاه، عوامل و مؤلفه‏هاى عقلانیت مدرن ـ که هر پدیده متافیزیکى را اعم از دین، خرافه و اسطوره، تنها به این دلیل که در مقوله آن نمى‏گنجد، نامعتبر اعلام مى‏کند ـ موجب خلطها و تشبیهات مع الفارق گردیده است. مقاله مورد نقدِ این نوشتار علاوه بر یک کاسه کردن اسلام با مسیحیت انحرافى، تجویز و توصیه مى‏کند که احکام و آموزه‏هاى اسلام به دست عقلانیت مدرن تابوزدایى گردد. نوشتار حاضر ضمن پرداختن به نقاط ضعف آن مقاله، با تشریح ویژگیهاى عقل مدرن این الگوى پیشنهادى را مورد خدشه قرار داده و به جاى آن، بر عقلانیت اسلامى تأکید ورزیده است.

نگارنده در این مقاله، طى مقدماتى مناسب، با اشاره به یک نقد جدى نسبت‏به استدلالهاى دینى، سعى کرده است طریق کشف و شهود را به طریق استدلال نزدیک کند و آنگاه به تقویت و تاکید بر طریق کشف پرداخته است; البته بدون این که از صلابت طریق استدلال و براهین اثبات خدا ذره‏اى بکاهد، تاثیر ملموس‏تر طریق کشف و راه دل را برجسته نموده و بدین ترتیب توصیه مى‏نماید که اندیشمندان بر این طریق در امر خداشناسى و معرفى دین، تاکید بیشترى نمایند تا عمده افراد جامعه که غیر خواص مى‏باشند بتوانند بهتر هدایت‏شوند و با تقویت روحیه عرفانى که در اعماق هر انسانى به ودیعت نهاده شده، نگرش آنها نسبت‏به ذات اقدس الهى و دین، عاشقانه‏تر شده و بدین ترتیب یکى از عوامل عمده دین گریزى خنثى گردد .