فرزام پوراصغر سنگاچین

نظریه ها و شاخص های متعددی برای تفسیر ارتباط بین فقر، درآمد و تخریب محیط زیست ارائه شده است. در پژوهش حاضر ضمن پرداختن به برخی از این نظریه ها و شاخص ها، رابطه فقر با شاخص عملکرد محیط زیست در کشورهای با درآمد مختلف بررسی شده است. شاخص عملکرد محیط زیست دارای متغیرهای بسیاری است که داشتن نمره بالاتر در این شاخص به منزله عملکرد بهتر و پایداری در زمینه محیط زیست است و به نوعی می توان به منزله عملکرد کشورها در تخریب محیط زیست از آن بهره برد. بدین منظور، داده های مربوط به شاخص عملکرد محیط زیست از گزارش 2020 دانشگاه ییل تهیه و داده های نسبت جمعیت زیر خط فقر ملی نیز از سایت بانک جهانی استخراج شد. در ادامه برای تحلیل ارتباط این دو متغیر از همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد همبستگی بین دو متغیر 0.505- است. در نتیجه با کاهش فقر شاخص عملکرد محیط زیست کشورها نیم واحد بهبود می یابد. تحلیل رگرسیونی بین نسبت جمعیت زیر خط فقر ملی به منزله متغیر مستقل و شاخص عملکرد محیط زیست به منزله متغیر وابسته نیز نشان داد حدود 26 درصد از تغییرات متغیر وابسته را متغیر مستقل تبیین می کند. تحلیل رگرسیونی با توجه به گروه بندی درآمدی کشورها به وسیله بانک جهانی نیز نشان داد در کشورهای با درآمد کم، بین درآمد و شاخص عملکرد محیط زیست آنها ارتباط منفی و معناداری وجود دارد.

بلایای طبیعی، رخدادهایی پیش بینی نشده و اجتناب ناپذیر هستند. توجه به این بلایا در برنامه های توسعه، به ویژه در برنامه هفتم توسعه، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به همین دلیل، بایستی درک روشنی از اهمیت و تأثیر بلایا بر سیاست ها و برنامه های توسعه داشت تا بر مبنای آن ها بتوان ملاحظات بلایای طبیعی را در تمامی بخش های توسعه ادغام نمود. بر این اساس، در مقاله حاضر، با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اسناد مرتبط، برخی از مهم ترین بلایای طبیعی شامل زلزله، سیل، خشکسالی و طوفان های گردوغبار و اثرات آن ها مرور شده است. در ادامه، برای اینکه درک بهتری از وضعیت ایران در نقشه ریسک بلایای طبیعی در جهان ارائه شود، مقایسه تطبیقی جایگاه ایران در حوزه بلایای طبیعی با 190 کشور دیگر با استفاده از اطلاعات شاخص جهانی اینفورم صورت پذیرفته است. بر اساس این گزارش، ایران به شدت تحت تأثیر بلایای طبیعی بوده و سالانه خسارات هنگفتی را متحمل می شود. بنابراین، در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه می بایست راهبردها، سیاست ها، برنامه ها و اقدامات برای کاهش آثار و پیامدهای مخاطرات طبیعی در چارچوب مدیریت ریسک بلایا برای مقابله و کاهش آثار و پیامدهای هر یک از مخاطرات طبیعی مورد توجه ویژه قرار گیرد. در این مقاله، ضمن آسیب شناسی مدیریت بلایای طبیعی در کشور، راهکارهایی برای کاربست در برنامه هفتم توسعه پیشنهاد شده است.

توسعه متعادل منطقه ای به عنوان یکی از موضوعات اصلی مورد نظر در آمایش سرزمین و در راستای توسعه پایدار به حساب می آید و به برابری شرایط زندگی و مؤلفه های اقتصادی و اجتماعی توسعه برای تمامی مردم در سطح کشور تأکید می نماید. با توجه به منطقه بندی کشور در جهت مطالعات ملی آمایش سرزمین و به منظور اتخاذ تصمیمات مقتضی برای توسعه متعادل منطقه ای، برنامه ریزان ابتدا باید وضعیت مناطق مختلف را از نظر سطح توسعه یافتگی و محرومیت مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. با توجه به تشابهات فرهنگی و اجتماعی و شرایط اقلیمی نسبتاً یکسان در استان های شمالی کشور، در این مطالعه استان های مازندران، گیلان و گلستان مورد بررسی قرار گرفته اند. در این پژوهش با استفاده از برآورد انقباض شاخص ها پالایش شده، از روش تحلیل مولفه های اصلی به منظور تعیین وزن شاخص ها و از تابع توزیع نمایی به منظور ترکیب رتبه ها در دسته های مختلف استفاده شده است. سطح جغرافیایی مورد نظر در این مطالعه، دهستان بوده و از 21 مورد از مهم ترین شاخص های اقتصادی و خدمات زیربنایی و اجتماعی استفاده شده است. میزان محرومیت در این مطالعه در 5 طبقه محرومیت زیاد، محروم، محرومیت متوسط، محرومیت کم و محرومیت ناچیز سطح بندی گردیده است. در این مطالعه 301 دهستان مورد بررسی قرار گرفتند و با استفاده از روش محاسبه شاخص ترکیبی محرومیت چندگانه، شاخص هر کدام از دهستان ها محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که از مجموع 301 دهستان حدود 120 دهستان محرومیت زیاد و محروم شناسایی شدند که حدود 40 درصد از دهستان های یاد شده را تشکیل می دهد. حدود 15 درصد نیز دارای محرومیت متوسط و حدود 45 درصد از دهستان ها نیز با محرومیت کم تا محرومیت ناچیز شناسایی شدند. همچنین بر اساس این تحلیل ها بیشترین دهستان های با محرومیت بسیار زیاد (40 درصد) در استان گلستان شناسایی شدند.

شاخص اهداف توسعه پایدار در سال های اخیر توجه بسیاری از محققان و سیاست گذاران را به خود جلب کرده است. شاخص توسعه انسانی نیز که بر اساس چند شاخص مهم و کلیدی محاسبه می شود اگرچه یک روش قدیمی تر برای مقایسه کشورها در بعد سلامت و آموزش به حساب می آید اما همچنان در بین محققان و سیاست گذاران یک شاخص موردقبول است. هدف از این مطالعه بررسی وضعیت ایران در شاخص توسعه انسانی و شاخص اهداف توسعه پایدار و نیز بررسی همبستگی این دو شاخص بر اساس اطلاعات تمام کشورها است. در این تحقیق از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی در نرم افزار SPSS به منظور بررسی ارتباط بین دو شاخص استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که ارتباط معنی دار و قوی بین این دو شاخص برقرار است. در بررسی همبستگی بین اهداف 17 گانه اهداف توسعه پایدار با شاخص توسعه انسانی مشخص شد که اهداف 15 و 17 ارتباط معنی داری با شاخص توسعه انسانی ندارند. درحالی که ارتباط دیگر اهداف با شاخص توسعه انسانی معنی دار بود. به طورکلی می توان نتیجه گیری کرد بین شاخص توسعه انسانی و شاخص اهداف توسعه پایدار ارتباط معنی دار قوی وجود دارد. درحالی که آرمان 17 با هیچ کدام از زیر شاخص ها دیگر و شاخص توسعه انسانی ارتباط ندارد. یکی از نقطه ضعف های اهداف توسعه پایدار مدنظر قرار دادن آرمان های بلند پروازانه است و این موضوع بسیج مردم و حکمرانان را برای رسیدن به تمام این اهداف ایده آل سخت خواهد کرد.

امروزه کاهش نابرابری در استفاده از منابع، امکانات و تسهیلات، یکی از مهم ترین معیار های اساسی توسعه پایدار در سطح مناطق کشور به شمار می رود. از طرفی یکی از الزامات اساسی فرآیند توسعه پایدار ملی، توجه به ویژگی های منطقه ای با استفاده از مجموعه ای از شاخص های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است تا ضمن شناسایی این تفاوت ها بتوان منابع را به صورت بهینه به مناطق مختلف تخصیص داد. پژوهش حاضر به منظور تعیین سطح توسعه یافتگی استان های کشور ایران و رتبه بندی آنها براساس میزان توسعه یافتگی، برای هدایت برنامه ریزان و سیاست مداران در تعیین اولویت سرمایه گذاری در استان ها انجام گرفت. بدین منظور، ابتدا 13 شاخص از حوزه های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی شناسایی و داده های متناظر با آنها برای 28 استان کشور ایران گردآوری شد. برای تهیه شاخص ترکیبی از روش تحلیل عاملی استفاده شده و شاخص های ترکیبی برای استان ها محاسبه و سطح بندی شدند. بر اساس این سطح بندی، استان های کهکیلویه و بویر احمد، تهران و سمنان به ترتیب در رتبه های اول تا سوم و استان های کردستان، سیستان و بلوچستان و همدان به ترتیب در رتبه های آخر قرار گرفتند.

آمایش سرزمین، یک امر علمی با رویکردی فضایی و منطقه ای در شناخت توانمندی های توسعه با توجه به قابلیت های مکانی می باشد. توسعه نیز در عصر پسامدرن مبنای چند بعدی یافته و از حالت تک نگری و بخشی بودن گذار نموده است. تعامل آمایش سرزمین و توسعه فضایی هدفی چون عدالت جغرافیایی را دنبال می نماید که از طریق ایجاد رفاه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فراهم می آید. در این میان گردشگری یکی از ابعاد چند بعدی توسعه فضایی یک منطقه می باشد. از این رو در آمایش سرزمین یکی از قابلیت های فضایی مورد بررسی قابلیت گردشگری هر منطقه است تا با شناسایی آن و در چارچوب پایداری بستری برای توسعه فضایی فراهم آید. آمایش سرزمین در زمینه گردشگری در هر منطقه از طریق امکان سنجی توسعه گردشگری صورت می گیرد تا از این طریق قابلیت های توسعه گردشگری، باز شناخته شود. مقاله حاضر در چارچوب آمایش سرزمین، قابلیت های گردشگری در زمینه توسعه فضایی را، تبیین و تحلیل نموده و بر مبنای آمایش سرزمین در زمینه گردشگری به مطالعه موردی استان خراسان رضوی پرداخته است