زهرا ایروانی

هویت قومی سطحی از هویت جمعی است که می تواند گروهی از افراد را که با یکدیگر اشتراکات جغرافیایی، زبانی، تاریخی، نژادی و مذهبی دارند ، را با هم همبسته و منسجم کند. مقاله حاضر با هدف بررسی تطبیقی هویت قومی در ایران و لبنان در میان دانشجویان دانشگاه های تهران و دانشگاه آمریکایی بیروت انجام شد. متغیر وابسته که به عنوان مسأله اصلی تحقیق در نظر گرفته شده است “ هویت قومی” دانشجویان است که با متغیرهای مستقلی همچون هویت ملی، جهانی شدن، فرهنگ تساهل و تسامح، جنس، سن، ... در ارتباط و مقایسه گذاشته شده است. چارچوب نظری استفاده شده در این تحقیق، تلفیقی از نظریات مید، اسمیت، فینی و گیدنز است. حجم نمونه آماری شامل 800 نفر دانشجویان دانشگاه تهران و بیروت است که نمونه هر کشور400 نفر از میان چهار قومیت عمده ایران (فارس، ترک، کرد و لر) و لبنان (شیعه، سنی، مسیحی مارونی و دروزی) به روش سهمیه ای انتخاب شدند. روش تحقیق حاضر از نوع پیمایشی است و گردآوری داده ها به وسیله پرسشنامه انجام شده است. در این بررسی برای تعیین روایی از اعتبار صوری و برای تعیین پایایی سؤال ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. نتایج آزمون های آماری نشان می دهد بین میزان هویت قومی دانشجویان ایرانی و لبنانی تفاوت وجود دارد: میزان هویت قومی دانشجویان لبنانی از دانشجویان ایرانی بیشتر است. در بین دانشجویان ایرانی میزان هویت قومی دانشجویان کرد از دانشجویان سایر اقوام بالاتر است. همچنین، در بین دانشجویان لبنانی هویت قومی دانشجویان شیعه و دروزی بالاتر از دانشجویان سایر اقوام است. متغیرهای جهانی شدن و فرهنگ تساهل و تسامح دانشجویان ایرانی بر هویت قومی آنها تأثیر معناداری دارد. هرچه جهانی شدن و تساهل و رواداری در بین دانشجویان ایرانی قوی تر باشد، میزان هویت قومی شان قوی تر است. همچنین، هرچه میزان هویت ملی، جهانی شدن و فرهنگ تساهل و تسامح در بین دانشجویان لبنانی بیشتر باشد، میزان هویت قومی شان بیشتر خواهد بود.

هویت ملی از مفاهیم اساسی نظم سیاسی اجتماعی است که با ویژگی های همبستگی ملی و انسجام نظام سیاسی نقش مؤثر و تعیین کننده ای در عرصه های مختلف جامعه دارد. از سویی در پرتو پیشرفت حیرت انگیز فناوری های نوظهور و تغییرات عمیق و شتابان جهانی، مدیران و سیاست گذاران کشورها کوشیدند به رغم تغییرات اجتناب ناپذیر بین المللی شدن، کشورشان را از تهدیدات جدی مصون بدارند تا آینده ی مطلوب و کم خطری برای کشورخود بسازند. هدف نوشتار حاضر، رصد تحولات هویت ملی در ده سال آینده ایران است و نیز درصددِ پاسخ به این پرسش اصلی است که سناریوهای محتمل هویت ملی ایران تا یک دهه آینده چه خواهند بود؟ روش های شبه دلفی، مصاحبه، پویش محیطی، تحلیل تأثیر متقاطع و سناریونویسی از تکنیک های آینده پژوهی است که در مقاله حاضر برای تدوین سناریوهای هویت ملی در افق زمانی 10سال آینده استفاده شده اند. یافته های مقاله شامل سناریوهای سه گانه خوش بینانه، میانه و بدبینانه است و نشان می دهد که هویت مدرن، توسعه و کارآمدی و تساهل و مدارا، عدم قطعیت هایِ کلیدیِ تأثیرگذار بر هویت ملی ایران در ده سال آینده است. از نظر خبرگان مشارکت کننده وقوع سناریوی میانه محتمل تر است.