ابوالفضل قنبری هفت چشمه

این پژوهش، در پی تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی در سال 1375 است. جامعه آماری تحقیق، 14 شهرستان استان را شامل می شود، که براساس 37 شاخص رتبه بندی شده اند. با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر این پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. شاخص های مورد بررسی، شامل شاخص های فرهنگی، مسکن، بهداشتی - درمانی، اقتصادی، جمعیتی و زیربنایی بوده و با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی (HDI)، درجه توسعه یافتگی نواحی محاسبه شده است.

هدف این مقاله، تعیین درجه توسعه یافتگی نقاط شهری استان آذربایجان شرقی و تحلیل روند نابرابری های ناحیه ای در استان، طی سال های 1365، 1375 و 1385 است. محدوده مورد مطالعه، شامل نقاط شهری استان آذربایجان شرقی در سال های مذکور است. روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. شاخص های مورد بررسی متشکل از 39 شاخص، شامل شاخص های بهداشتی و درمانی، فرهنگی و آموزشی، اقتصادی، زیربنایی و مسکن، ورزشی و تلفیقی از شاخص های مورد مطالعه است. با استفاده از روش های تحلیل عاملی و موریس، درجه توسعه یافتگی و رتبه هر یک از نواحی محاسبه شده است. سپس با بهره گیری از مدل تحلیل خوشه ای، نقاط شهری استان آذربایجان شرقی در سه سطح توسعه یافته، نیمه توسعه یافته و محروم طبقه بندی شده است.با توجه به شاخص های مورد مطالعه، با وجود توسعه نامتعادل بین نقاط شهری استان، شکاف و واگرایی بین ناحیه ای در سال 1385 نسبت به سال 1365 تا حدودی کاسته شده و یک نوع همگرایی و تجانس بین ناحیه ای در حال شکل گیری است.

هدف از این پژوهش بررسی تعادل یا عدم تعادل ساختار فضایی کلانشهر تبریز بر اساس هسته های عملکردی می باشد. روش تحقیق انجام پژوهش توصیفی و از نوع علی- همبستگی می باشد. ابزارگردآوری اطلاعات و داده ها به صورت کتابخانه ای بوده است. داده ها شامل فعالیت های شهری می باشند که از سرشماری کارگاه های کشور استخراج شده است. تعداد شاخص های فعالیت ها 25 مورد بود که در 5 شاخص اصلی صنعتی- تولیدی، تجاری، اداری- مالی، خدماتی و تفریحی - گردشگری گنجانده شده است و این پنج مولفه به عنوان هسته های عملکردی کلانشهر در نظر گرفته شده اند. برای تحلیل توزیع هسته های عملکردی فعالیت ها و جمعیت در سطح کلانشهر تبریز از روش تخمین تراکم کرنل، برای تحلیل الگوهای فضایی از مرکز میانگین و بیضی انحراف معیار، برای مدلسازی همبستگی های فضایی از رگرسیون وزنی جغرافیای و رگرسیون حداقل مربعات استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که الگوهای فضایی هسته های عملکردی به صورت تک هسته ای می باشد و ساختار فضایی شهر تبریز به صورت تک قطبی و تمایل به مرکز شهر می باشد. شهر تبریز در سیر تحول خود هنوز با شکل گیری کلانشهر چند هسته ای فاصله زیادی دارد و هسته های فرعی هنوز نتوانسته اند در جذب فعالیت ها و جمعیت موفق عمل کنند. نتایج همبستگی فضایی نیز نشان می دهد که ارتباط مثبتی بین هسته های عملکردی و توزیع جمعیت وجود دارد و تقویت هسته های عملکردی باعث تمرکز جمعیت به ویژه در مرکز شهر خواهد شد.