حسین شیخ زاده

نفت و ساختار اقتصادی ناشی از آن در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران نقش مهمی دارد. اقتصاد ایران تا حد زیادی به صادرات نفت وابسته است. تقریباً 50 درصد از درآمدهای ملی بودجه و 80 درصد از صادرات کشور از منابع نفتی تأمین می شود.در دهه های مختلف روند افزایش قیمت و درآمدزایی نفت متفاوت بوده و در دهه 80 و  فواصل سال های 89-85 (برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) به اوج خود رسیده است.اگرچه افزایش قیمت نفت به صورت مقطعی در بهبود وضعیت برخی از شاخص های اقتصادی در کشور مؤثر بوده، اما به طور کلی نفت نتوانسته است شاخص های کیفی توسعه اقتصادی از قبیل رفع فقر، بیکاری و نابرابری را بهبود بخشد.براساس نتایج پژوهش، درآمد نفت در دهه های گوناگون باوجود جهت گیری برنامه ها به سوی  اشتغال زایی و فقر زدایی، به رفع فقر ، بیکاری و نابرابری نینجامیده و حتی به تشدید وخامت شاخص های نابرابری در کشور منجر شده است.

مشارکت سیاسی یکی از ارکان دموکراسی است و برای سنجش میزان حاکمیت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی شان از این شاخص استفاده می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تحولات کمی و کیفی ایجاد شده در مشارکت سیاسی زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و عوامل مؤثر بر آن با روش توصیفی- همبستگی بر روی زنان داری سن بالای 17 سال شهر تهران انجام شد. بدین منظور تعداد 400 نفر از این زنان به روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک برای گروه نمونه انتخاب شد که پرسش نامه محقق ساخته در مورد شاخص های مشارکت سیاسی زنان را تکمیل نمودند. تحلیل داده ها نشان داد که مشارکت سیاسی زنان (درجایگاه رأی دهنده) در انتخابات بالاست، اما در مواردی مثل عضویت در احزاب سیاسی، میزان مشارکت متوسط است. پیروزی انقلاب اسلامی از طریق چهار متغیر باعث افزایش مشارکت زنان شده است که این متغیرها عبارتند از: افزایش اعتماد اجتماعی، شکل گیری هویت اسلامی – انقلابی، تقویت بعد تکلیفی مشارکت سیاسی، گسترش آموزش زنان در مقاطع مختلف تحصیلی که با افزایش میزان آشنایی آنها با حقوق و تکالیفشان همراه بوده است و تغییر ساختار سیاسی و حاکمیت نظام مردم سالاری دینی که با ایجاد نهادهای انتخابی زمینه مشارکت سیاسی زنان را فراهم نموده است.

شیوع بیماری کوید 19 دنیا را با یک بحران کم سابقه مواجه کرد؛ ویژگی های منحصر به فرد ویروس کرونا، یعنی سرعت و سهولت انتقال آن، دولت ها را غافلگیر و از قدرت کنترل بحران ناتوان ساخت، در نتیجه تقریباً هیچ یک از دولت ها عملکرد مطلوبی در زمینه مهار بحران نداشتند، اما دنیا شاهد طیف وسیعی از عملکرد دولت ها در مدیریت بحران بود؛ بررسی نحوه مواجهه دولت ها با این بحران نشان می دهد که میان حاکمیت سیاست و اقتصاد لیبرال از یک سو و ضعف عملکرد دولت ها در مدیریت بحران از سوی دیگر، رابطه مستقیم وجود داشته و اقتصادهای لیبرال کمترین آمادگی را برای مهار بحران کرونا از خودنشان داده اند. در ایران از یک سو ساختار نظام سیاسی، جایگاه اخلاق در حکومت دینی و مسئولیت های اجتماعی حکومت به کاهش تلفات انسانی کمک کرد و از سوی دیگر برخی موانع زیرساختی نظیر ضعف بنیه اقتصادی و ناتوانی دولت در ارائه کمک های مالی به صاحبان مشاغل باعث برخورد ناکارآمد و منفعلانه با بحران گردید. دراین پژوهش از روش ترکیبی(کمی و کیفی)و تحلیلی استفاده شده و داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای جمع آوری شده است.

در نظام های سیاسی دموکراتیک مشارکت سیاسی یکی از مهمترین مباحث سیاسی به شمار می رود. مشارکت مردم در فرایند اداره جامعه به ویژه شرکت در انتخابات در کشورهای در حال توسعه به مراتب از حساسیت بیشتری برخوردار است زیرا تحکیم مبانی مردم سالاری بدون جلب مشارکت سیاسی امکان پذیر نیست. موضوع این مقاله بررسی تأثیر عوامل اجتماعی بر مشارکت شهروندان تهرانی در انتخابات مجلس یازدهم می باشد که بر اساس نظریه های پوتنام، کلمن و بوردیو و با استفاده از روش پیمایش مورد بررسی قرار گرفته است؛ فرضیه پژوهش عبارت است از اینکه : شاخص های اجتماعی مانند: سرمایه اجتماعی، تحصیلات، طبقه اجتماعی، محل سکونت، شغل، قومیت و اعتماد عمومی تأثیر معناداری بر رفتارهای انتخاباتی دارد. با این حال به دلیل مغایرت عملکرد برخی منتخبان پیشین با شعارهای انتخاباتی آنها، در این دوره مسأله اعتماد از اهمیت ویژه برخوردار بوده است. برای آزمون این فرضیه تعداد 430 پرسشنامه محقق ساخته میان ساکنان مناطق مختلف شهر تهران توزیع شد. بر اساس یافته های پژوهش، عوامل اجتماعی تأثیر معناداری بر مشارکت سیاسی و رفتار رأی دهندگان در انتخابات مجلس یازدهم داشته است و از میان عوامل اجتماعی، اعتماد اجتماعی بیشترین تاثیررا داشته است. تغییر کامل رفتار رأی دهندگان باعث شد تا تعداد منتخبان منتسب جناح حاکم د ردولت و مجلس دهم به شدت کاهش یابد.

هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی تأثیر نفت بر توسعه اجتماعی ایران با تأکید بر شهرنشینی و تحرک اجتماعی است. با توجه به داده های پژوهش، میان افزایش درآمد نفت از یکسو و تحرک اجتماعی و گسترش شهرنشینی (با رویکرد تحقیقات مقایسه ای و تطبیقی) از سوی دیگر رابطه وجود دارد. محدوده زمانی تحقیق از دهه 1320 تا ابتدای دهه 1390 می باشد. پژوهش از نظر روش از نوع تحقیقات میکس یا ترکیبی (کمی و کیفی)، از نظر هدف، جزو تحقیقات کاربردی و از حیث ماهیت نیز توصیفی می باشد. در این پژوهش از مطالعات کتابخانه ای و به طور خاص بررسی اسناد رسمی استفاده شده است. برپایه داده های پژوهش و با در نظر گرفتن نظریه بلایا یا نفرین منابع، درآمد نفت به عنوان متغیر مستقل، از طریق سیاست های دولت ها (متغیر میانجی) به گسترش شهرنشینی و تحرک اجتماعی در ایران کمک کرده است با این حال مهاجرت بی رویه بی شهرها به ویژه شهرهای بزرک و کلانشهرها باعث پیدایش حاشیه نشینی گردیده است. از سوی دیگر تخصیص درآمد نفت به شهرها باعث افزایش نابرابری میان شهر و روستا گردیده و عدالت اجتماعی را کاهش داده است. بر اساس نتایج این پژوهش کشورهای نفت خیز می توانند با مدیریت صحیح درآند نفت از دام نفرین منابع بگریزند. نتایج این مقاله می تواند الگویی برای توسعه درون زا در کشورهای نفت خیز ارائه نماید.