سید حسین سید موسوی

از حدیث المومن مرآت المومن برداشت های گوناگون صورت گرفته است. مطابق تفسیر عامیانه شخص می تواند نشان دهنده عیوب برادر مومن خود باشد. این نگرش، ناقص بوده و آثار نامطلوبی در فضای اخلاقی جامعه دارد. از این رو تحلیل عمیق و دقیق از حدیث ضروری بوده و اندیشه های حکمت متعالیه در این باب راهگشاست. سوال این است که بر اساس مبانی حکمت متعالیه چه تفسیری می توان از حدیث ارایه کرد که از پیامدهای تفاسیر عامیانه مصون باشد؟ با بررسی آثار ملاصدرا و سایر منابع به روش توصیفی- تحلیلی نتایجی حاصل شد. بر خلاف رویکرد عامیانه، که مومن اول را اصیل و اصلاح گر مومن دوم نشان داده، مطابق مبانی حکمت متعالیه مومن دوم جنبه اصالی و استقلالی داشته و مومن اول نقش تبعی و ابزاری دارد. بر این اساس و با کاربست اصل تشکیک در مرآتیت هر چه آینه قلب انسان شفاف تر باشد، وجودهای برتری را به نمایش می گزارد.

در میان آثار عرفانی نام ه ای از ابن عربی به فخر رازی وجود دارد. برخی معتقدند این نامه همان است که ابن عربی در فتوحات مکیه خویش در دو باب به آن اشاره کرده است. وی در فتوحات در خصوص مکارم اخلاق و جوانمردی سخن می گوید، در حالی که نامه موجود، دعوت فخرالدین رازی به کسب علوم شهودی و کشفی است. سوال این است آیا نام ه ای که در برخی از رسائل ابن عربی وجود دارد همان است که مورد ادعاست، یا اینکه نامه موجود غیر از نام ه ای است که ابن عربی نوشته است؟ در این مقاله ضمن ارائه ترجمه نامه ابن عربی به فخرالدین رازی و با روش اسنادی تحلیلی این نتیجه حاصل می شود که این نامه غیر از نام ه ای است که ابن عربی در فتوحات به آن اشاره کرده است. بدین ترتیب باید گفت که وی حداقل دو نامه برای فخر الدین رازی نوشته است.

یکی از مباحث مهم عرفان نظری در اسلام بحث از خاتم الاولیاء است. عرفا معتقدند هر آنچه در هستی و کائنات وجود دارد مظهری از مظاهر حق تعالی است. خداوند دارای صفات و اسمائی است و هر یک از آن ها در جهان نیازمند مظهری است تا خود را نشان دهد. یکی از اسامی مهم خداوند ولیّ است، پس آن نیز نیازمند مظهری است که اولیای الهی مظاهر این ولایت هستند. از آنجا که جهان و مظاهر الهی روزی به پایان می رسد، لازم است مظهر اسم ولیّ نیز دارای خاتمی باشد که با ظهور او جهان به پایان برسد. در اینکه این خاتم کیست در آثار ابن عربی از حضرت عیسی (ع)، حضرت مهدی (عج) و خودش نام برده شده است. در این مقاله بر آنیم که دیدگاه مؤیّد الدّین جَندی یکی از شارحان ابن عربی و فصوص الحکم را که اصرار فراوانی بر خاتم بودن ابن عربی دارد، طرح و سپس نقد کنیم و ضمن اشاره ای کوتاه به دیدگاه قیصری اثبات کنیم که ابن عربی نمی تواند خاتم اولیاء باشد.

امقدمه رساله دربرگیرنده شرحی است از زندگی ابن کمونه و هم عصرانش ، تعدد واجب الوجود با شبهه ابن کمونه ، آراء ویژه و آثار ابن کمونه ، تلویحات و اهمیت آن در میان سایر آثار و معرفی نسخ مورد استفاده در تصحیح . فن اول کتاب تلویحات در منطق است و فن دوم در طبیعیات و فن سوم در الهیات مقدمه رساله همچون خود کتاب به زبان عربی نگاشته شده است.