حجت الله رنجبر

آتشفشان تفتان با ارتفاع حدود ۴۰۰۰ متر در ۴۵ کیلومتری شمال شهر خاش در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این استراتوولکان یکی از آتشفشان های متعدد تشکیل دهنده قوس آتشفشانی زون فرورانشی مکران است که در آن پوسته اقیانوسی دریای عمان به سمت شمال دچار فرورانش می شود. مطالعات قبلی انجام شده در مورد آن حاکی از خروج گدازه، فوران خاکستر و تولید جریان های پیروکلاستیکی (ابر سوزان) در گذشته بوده است. با توجه به مورفولوژی نه چندان فرسوده این آتشفشان، وجود چشمه های آبگرم و سولفاتار و نیز انجام فرآیند فرورانش در حال حاضر، احتمال فوران مجدد این آتشفشان وجود دارد که در این صورت ممکن است فوران از نوع استرومبولی، ولکانو تا ساب پلینی باشد. لذا به منظور تهیه نقشه های پهنه بندی خطر تفرا، گدازه و ابرهای سوزان این آتشفشان از مدل های ارتفاعی رقومی (DEM)، تصاویر ماهواره ای و نرم افزار های ArcGIS، ENVI و VORIS استفاده گردید. همچنین برای تهیه نقشه خاکستر مدل فرارفت انتشار و برای تهیه نقشه خطر پیروکلاستیک های جریانی مدل مالین و شریدان (۱۹۸۲) به کار گرفته شدند. اطلاعات جوی مورد نیاز از داده های پایگاه مرکز NCEP/NCAR اخذ گردیدند. درنهایت، نقشه های پهنه بندی خطر تهیه گردیدند. بر اساس این مطالعه، خاکسترهای ناشی از فوران به سمت شرق آتشفشان حرکت کرده و تعدادی از روستاهای این محدوده را تهدید خواهند کرد ولی گدازه های خروجی به سمت شمال و جنوب جریان می یابند و به روستاهای تمین، سنگان، گوشه و تمندان می توانند برسند. در صورت فوران از نوع ابر سوزان، آن ها در بعضی سطوح حاشیه ای شمال، شرق و جنوب آتشفشان پخش خواهند شد و روستاهای این محدوده ها را تهدید خواهند کرد. درمجموع نقشه-های تهیه شده محدوده های تحت خطرهای آتشفشانی را مشخص می سازند و برای اقدامات مدیریتی نظیر تغییر کاربری زمین، پیش بینی و هشدار، آمادگی برای مقابله و امداد و نجات می توانند مورد استفاده قرار گیرند.

در سال های اخیر به منظور بهره برداری و سازماندهی هرچه بیشتر جاذبه های گردشگری، ایجاد منط قه نمونه گردشگری به عنوان الگوی توسعه گردشگری انتخاب شده است. استفاده از روش های مناسب برای تعیین بهترین مکان  از میان تعداد زیادی مکان، با بهره گیری از تعدادی معیار ها وشاخص ها برای برنامه ریزی توسعه گردشگری جهت رسیدن به توسعه پایدار ضروری است. این پژوهش با هدف تعیین مناطق نمونه گردشگری با روش منطق فازی انجام شده است. روش تحقیق، رویکرد توصیفی – تحلیلی است و مطالعات کتابخانه ای و میدانی و معیارها بر اساس نظر کارشناسی شامل عوامل محیطی، اقلیم، جاذبه ها، راههای دسترسی و تسهیلات مشخص و میزان ارزش اهمیت هر معیار برآورد گردید، بعد پایگاه داده های مربوط به معیارها در محیط GIS ایجاد گردید. با فازی سازی و سپس ارزش گذاری لایه ها براساس نظر کارشناسان و تلفیق آنها با عملگر گاما و همپوشانی وزنی لایه ها نقشه نهایی به دست آمد و نتایج حاصل از نقشه نهایی نشان می دهد 13375.5 کیلومترمربع در محدوده بسیار مناسب معادل 43.4 درصد و 7875 کیلومتر مربع معادل 25.5 درصد در پهنه مناسب، پهنه متوسط 2379.4 کلیومتر مربع معادل 7.7 درصد و پهنه نامناسب 7167.3 کیلومتر مربع معادل 23.2 درصد را به خود اختصاص داده است. با توجه به نظرات کارشناسان لایه جاذبه ها و تأسیسات و خدمات گردشگری با امتیاز 9/0 بیشترین امتیاز را دارد، لایه راههای ارتباطی و اقلیم 8/0 و لایه توپوگرافی با امتیاز 7/. اولویت بندی شده اند. با استفاده از روش منطق فازی می توان پتانسل ها و توانمندی های بیشتری را نسبت به روش های دیگر شناسایی کرد.