معصومه غفاری

واژه «تأویل» در قرآن به معانی مختلف به کار رفته است. اکثر مفسران ذیل آیه هفت سوره آل عمران به معنا شناسی آن پرداخته اند. این مقاله، با هدف بررسی تطبیقی دیدگاه علامه جوادی و آیت الله معرفت درباره چیستی «تأویل» به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته و به این نتیجه رسیده است که: هر دو مفسر تأویل را به «ارجاع و بازگشت» معنا کرده اند. منتها محل ارجاع هر کدام متفاوت است. بنابراین، هر یک از ایشان، معنای متفاوتی از  چیستی تأویل در قرآن ارائه داده اند. با وجود این که در اکثر نوشته هایشان هر دو معتقدند همه آیات قرآن دارای تأویل هستند، اما آیت الله معرفت، تأویل را مقابل تفسیر و معنایی، خلاف ظاهر آیه می داند، اما علامه جوادی تأویل را حقیقت عینی خارجی می داند. به نظر ایشان، تأویل آیات قرآن، رسیدن از راه مثال به ممثل است.

یکی از آیات مورد استناد تمام مفسران شیعه در راستای بیان فضایل و مناقب حضرت امام علی(ع) و امامت و خلافت ایشان، آیه 119 سوره توبه، معروف به «آیه صادقین» است. جمع اندکی از مفسران اهل سنت، در جهت نفی و ابطال این استناد، به طرح شبهات مختلفی روی آورده اند که «ابن تیمیه حرّانی» از معروف ترین آنها به شمار می رود. وی با طرح شبهه در جهت نفی شأن نزول خاص این آیه و ذکر دلایلی متنوع در این راستا، کوشیده است تا درستی استناد یادشده را مورد خدشه قرار دهد. این نوشتار که با استفاده از منابع کتابخانه ای و با شیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تدوین یافته است، در پی پاسخ به این پرسش است که «نقدهای وارده بر «شبهه» و «دلایل» ابن تیمیه در جهت نفی خاص بودن نزول آیه صادقین و تلاش برای توسعه در مصداق آن چیست؟». نتیجه برآمده از این تحقیق این است که: وجود قرائن داخلی و خارجی همخوان با مدلول آیه صادقین، و مفاد پاسخ های نقضی و حلی ذکرشده در صفحات پیش روی، حاکی از این است که شبهه و دلایل ابن تیمیه دراین زمینه، غیروارد و ناصحیح بوده و مدعای مفسران یا علمای امامیه، کاملاً منطقی و غیر قابل خدشه است.

یکی از راه های فهم قرآن، معناشناسی صحیح مفردات آن است. این نوشته به روش معناشناسی نوین از طریق نسبت همنشینی، به معنا شناسی واژه لسان در قرآن پرداخته است. تا به این سوال پاسخ دهد که لسان در قرآن در ارتباط با همنشین هایش چه معنایی دارد؟ در این تحقیق از خود قرآن کریم وهمچنین تفاسیر -برای تطبیق معانی پایه ای(لغوی) ومعناشناسی جدید لفظ مورد نظر- به عنوان منا بع تحقیقی استفاده شده است. دستاورد های پژوهش انجام یافته این است که «لسان» در برخی از آیات عضو بدن است، در برخی مراد فعل این عضو یعنی «سخن گفتن» است که خود این سخن گفتن دو قسم منفی و مثبت دارد مواردی مانند ممتحنه: 2؛ نور: 15 و مائده: 78 و نحل: 116 و احزاب: 19 سخن گفتن منفی و آیات شعراء: 84؛ مریم: 27؛ شعراء: 12- 13 و آیه 50 مریم (نام نیک و بلند آوازه ) سخن گفتن مثبت است و آیات شعراء: 195 و نحل: 103 اشاره به عربی بودن لغت و زبان نبی (ص) می کند، زبان نبی (ص) عربی و از نوع سخن گفتن مثبت است و لازمه این نوع سخن گفتن مطابق فرهنگ آن قوم بودن است بنابر این «لسان قوم» را «فرهنگ قوم» دانستن به عنوان لازمه معنا قابل پذیرش است. که در تطبیق بین معنای لغوی لسان و معناشناسی از طریق همنشینی به این نکته دست یافتیم که جز در "لسان قوم" که در معنای لغوی به "زبان قوم"و در همنشینی به "فرهنگ قوم" معنا شد. در بقیه موارد یکسان هستند