آزاده دباغی

در محیط به سرعت در حال تغییر امروز، شناخت و ارزیابی فرهنگ به عنوان بستر ایجاد تغییرات سازمانی، نقشی کلیدی در موفقیت سازمان ها بازی می کند. از میان مدل های مختلفی که تاکنون برای شناخت و ارزیابی فرهنگ سازمانی ارائه شده است. مدل کامرون و کویین با توجه به ویژگی های آن، نظیر جامع بودن معیارها، جدید و پرکاربرد بودن، امکان ترسیم و تحلیل گرافیکی نتایج و نیز تعیین نوع فرهنگ جاری و مطلوب حاکم بر سازمان، به عنوان الگوی نظری این پژوهش انتخاب شده است. «ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی «OCAI به عنوان یکی از روش های مطرح مبتنی بر مدل کامرون و کویین، کاربرد گسترده ای در ارزیابی و شناخت فرهنگ سازمانی داشته است. به منظور مرتفع نمودن محدودیت های موحود در «ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی» و نیز بهره گیری از توانمندی تئوری سیستم های خاکستری در ارزیابی و تحلیل معیارهای کیفی در شرایط عدم قطعیت، هدف اصلی این پژوهش، معرفی و ارائه ابزار ترکیبی جدید با عنوان «ابزار خاکستری ارزیابی فرهنگ سازمانی GOCAI» است که گام به گام ارائه و روابط ریاضی آن تشریح شده است. علاوه بر آن، ابزار خاکستری ارزیابی فرهنگ سازمانی برای شناخت و ارزیابی فرهنگ جاری و مطلوب معاونت مهندسی ساختار و بهره وری شرکت ملی نفت ایران و به کار گرفته شده و نتایج آن ارائه گردیده است.

چشم انداز نقطه آغازین در سلسله مراتب اهداف سازمانی است یک چشم انداز مؤثر میتواند پلی بین حال و آینده باشد و وجود آن برای تدوین استراتژی ضروری است. ترسیم و تدوین چشم انداز مناسب از وظایف مهم رهبران و از ارکان برنامه ریزی استراتژیک در سازمان ها قلمداد میشود. از آن جا که در بررسی ادبیات موضوع، پژوهشی که شاخص های ارزیابی چشم انداز را جمع آوری و دسته بندی نموده و بر اساس آن روشی برای رتبه بندی ارایه داده باشد، یافت نشد؛ علاوه برآن پاسخ گویی به کلیه اهداف این پژوهش صرفاً با بهکارگیری یک تکنیک کمّی میسر نبوده، این مقاله با روش پژوهش آمیخته به انجام رسیده است. در حقیقت با ترکیب روش کیفی «مصاحبه گروه های کانونی» و روش کمّی «درجه امکان خاکستری» که از تکنیکهای نوین تصمیم گیری و ارزیابی ریاضیاتی داده های مبهم و غیر قطعی است، روشی برای ارزیابی و رتبه بندی چشم انداز سازمان ها ارایه شده است. در پایان برای ارایه کاربردی از روش ارایه شده در این مقاله، چشم انداز سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با چهار سازمان رسانه ای مطرح دنیا ارزیابی و رتبه بندی شده است.

مواجهه با مسائل پیچیده دنیای امروز که دربرگیرنده شاخص های متعدد کمّی و کیفی با جنس های متفاوت است، مستلزم بکارگیری روش های جامعی است که حالات مختلف این گونه مسائل را دربرگیرند. «تصمیم گیری چندشاخصه» بیش از پنج دهه است که در فرآیند تصمیم سازی، مدیران را یاری نموده است و مطمئناً در دهه های آینده نیز با بهبودهایی که در آن متصور است در حوزه های مختلف عمومی و تخصصی مدیریت کاربرد خواهد داشت. روش های مختلفی برای ارزیابی و رتبه بندی گزینه ها و بهینه سازی تصمیم از منظر شاخص های چندگانه در ادبیات تئوری تصمیم گیری توسعه یافته است. بکارگیری روش های عدم قطعیت مانند تئوری فازی و تئوری سیستم های خاکستری، امکان درنظرگرفتن شاخص های کیفی یا غیرقطعی را در مسائل تصمیم گیری چندشاخصه فراهم ساخته است. روش های مختلف نرمال سازی ماتریس تصمیم نیز به منظور بی بُعد سازی شاخص های مثبت(هرچه بیشتر بهتر) و منفی (هرچه کمتر بهتر) به کار گرفته شده اند. این پژوهش با استفاده از «تحلیل رابطه ای خاکستری» به عنوان یکی از تکنیک های تصمیم گیری چندشاخصه و از طریق بکارگیری اعداد خاکستری در کنار اعداد قطعی در ماتریس تصمیم گیری، امکان درنظرگرفتن هم زمان شاخص های کیفی و کمّی را فراهم می سازد؛ و از سوی دیگر با ارائه بهبودهایی در روش های نرمال سازی موجود، بی بُعدسازی شاخص های بهینه (دارای مقدار مطلوب از پیش تعیین شده) در کنار شاخص های مثبت و منفی را امکان پذیر می نماید. بنابراین در این پژوهش، روشی جامع برای تصمیم گیری چندشاخصه ارائه شده است که امکان در نظر گرفتن اولاً شاخص های کمّی و کیفی و ثانیاً شاخص های بهینه، مثبت و منفی را به طور هم زمان داراست. در پایان به منظور تشریح روش ارائه شده، یک مثال کاربردی گام به گام پیاده سازی و نتایج آن ارائه شده است.

صنعت نفت که از دیرباز در اعطای تسهیلات رفاهی- درمانی پیشگام بوده است به موضوع تامین مسکن مناسب به عنوان یکی از نیازهای اساسی کارکنان و خانواده آن ها توجه و اهتمام جدی داشته است. علیرغم قدمت و اهمیت مساله، در بررسی ادبیات موضوع پژوهش جامعی که معیارهای اعطای تسهیلات مسکن به کارکنان را جمع آوری و دسته بندی نموده و بر اساس آن روشی برای رتبه بندی ارایه داده باشد، یافت نشد. با توجه به در هم تنیدگی ابعاد و پیچیدگی تعیین، تفسیر و دسته بندی معیارهای اعطای تسهیلات مسکن ضرورت دارد روشی کیفی بمنظور استخراج، بررسی و جمع آوری معیارهای موثر بر انتخاب کارکنان جهت اعطای تسهیلات مسکن در صنعت نفت در کنار روشی کمّی بمنظور اولویت دهی و رتبه بندی معیارهای شناسایی شده بکارگرفته شود. لذا از روش تحقیق آمیخته اکتشافی در این پژوهش استفاده شده است. در حقیقت با ترکیب روش «مصاحبه پژوهش کیفی» که تاکنون به طور وسیعی در مطالعات سازمان و مدیریت مورد استفاده قرار گرفته است و نیز روش کمّی «تصمیم گیری چند شاخصه خاکستری» دستیابی به اهداف پژوهش میسر گردیده است. استفاده از روش تصمیم گیری چند شاخصه خاکستری ارائه شده، بدون نیاز به انجام مقایسات زوجی معیارها امکان ارزیابی ریاضیاتی داده های غیر قطعی (وابسته به قضاوت خبرگان) بمنظور رتبه بندی معیارها را فراهم ساخته است..