محمود یزدان فام

روابط ایران و عربستان به عنوان دو کشور تأثیرگذار و قدرتمند منطقه خاورمیانه در سال های پس از انقلاب اسلامی بسیار پر فراز و نشیب بوده و در طیفی گسترده از همکاری نزدیک تا قطع روابط دیپلماتیک در نوسان بوده است. در این پژوهش از چارچوب نظری جدیدی به نام "سرمایه اجتماعی بین المللی" برای تبیین تحولات روابط دو کشور استفاده می شود. پرسش اصلی این است که سرمایه اجتماعی بین المللی چه تأثیری بر روابط ایران و عربستان پس از انقلاب اسلامی داشته است؟ در راستای پاسخ به این پرسش، با بهره گیری از اسناد و منابع کتابخانه ای موجود و استفاده از تحلیل های کمّی و کیفی سعی می شود پس از سنجش میزان سرمایه اجتماعی بین المللی ایران و عربستان بر اساس شاخص های تعریف شده و بررسی نوسانات آنها، به بررسی تأثیر آن بر روابط دو کشور در سال های پس از انقلاب اسلامی ایران بپردازیم. نتایج و یافته های پژوهش حاکی از آن است که میان فراز و نشیب در میزان سرمایه اجتماعی بین المللی ایران و عربستان و فراز و نشیب در روابط دو کشور رابطه ای معنادار برقرار است.

موضوع اصلی مقاله بررسی این مسئله است که بین حکمرانی امنیت ملی و سیاست خارجی چه نسبتی برقرار است و آن ها چگونه بر شکل گیری و تکوین همدیگر اثر می گذارند. برای بررسی این نسبت و تأثیرگذاری آن ها چهار پرسش بنیادی حکمرانی امنیت طرح و چهار کارویژه سیاست خارجی تشریح شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نظام سیاسی نقش اساسی در شکل گیری هر دو متغیر دارد و در درون آن ها نظام حکمرانی امنیتی و سیاست خارجی همدیگر را تقویت کرده و تکوین می بخشند. آن ها در قالب طیفی از نظام های اقتدارگرا تا نظام های مشارکتی سامان می یابند. هر کدام از نظام های سیاسی به میزان نزدیکی به نظام اقتدارگرا یا مشارکتی گونه خاصی از نظام حکمرانی امنیتی و سیاست خارجی را شکل می دهند که کاملاً متفاوت از همدیگر هستند. نظام های مشارکتی تعریف موسعی از بقا دارند و به دنبال رهایی افراد انسانی هستند و به رغم تنوع تهدیدات امنیتی، مسئله های امنیتی محدود و از پائین به بالا دارند که با اقناع شهروندان شکل می گیرد. دولت برای حل این مسائل به دنبال گذار از حکومت به حکمرانی است. چنین نظامی سیاست خارجی همکاری جویانه را در جامعه بین المللی پیگیری و ضمن حمایت حداکثری از امنیت شهروندان به امنیت افراد انسانی دیگر نیز توجه قابل ملاحظه ای دارد.

مسائل زنان در جمهوری اسلامی ایران به شدت متنوع و متکثرند. آن ها جنس واحدی ندارند و اهمیت شان در سیاست گذاری یکسان نیست. ضمن اینکه سیاست گذار نمی تواند به صورت هم زمان به همه آن ها بپردازد. تصمیم گیری مؤثر و نتیجه بخش در این خصوص، نیازمند شناخت نظام مسائل و اولویت بندی دقیق و درست آن هاست. این پژوهش با هدف شناخت این مسائل و اولویت بندی آنها، با استفاده از نرم افزار میک مک برآوردی از مسائل راهبردی زنان بر اساس میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری غیرمستقیم ارائه داده است. در برآورد این مسئله ها، زاویه دید سیاستگذار در چارچوب نظام حکمرانی و بایسته های سیاستگذاری در اولویت بوده است. از این رو پژوهش، مسئله هایی که با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در پیوند است را بازنمایی می کند. بر اساس یافته های این پژوهش، «تأخر اجتهاد حوزوی در قبال تحولات اجتماعی زنان»، «بحران نمایندگی سیاسی و ساختار رسمی مردانه تصمیم گیری و سیاست گذاری»، «تهدیدانگاری مطالبات زنانه و امنیتی سازی مطالبات زنان» و «سیاست زدگی در مدیریت مسائل زنان و اولویت بندی نادرست مسائل آنان» به عنوان مهمترین عوامل تأثیرگذار در نظام مسائل زنان شناسایی شدند. «کاهش مرجعیت داخلی در حوزه زنان» و «استفاده ابزاری اپوزیسیون از بی توجهی حکومت به مطالبات زنان» دو متغیر وابسته به شمار می آیند که از همه عوامل تأثیرپذیرفته و کم ترین تأثیر را بر روی مسائل دیگر دارند. مهمترین متغیرهای تقویت کننده نیز، «شکاف بین سبک زندگی رسمی و عرفی زنان» و «نادیده انگاری مطالبات جدید زنان» بودند.