فرخ ملک زاده

  از ویژگی های سرزمینی ایران، محققان جغرافیایی تعابیری هنجاری ارائه می دهند. در غالب نوشته ها میزان بارندگی در ایران کمتر از یک سوم متوسط جهانی ذکر می شود و وقتی صحبت از زمان بارش می شود، بارش ها را با زمان نیاز آبی در تقابل و هنگامی که از نحوه توزیع مکانی و الگوی بارش صحبتی به میان می آید نیز از توزیعی نامتوازن و الگویی اتفاقی و سیلابی یاد می شود. اکنون این سؤال مطرح است که اصولاً به عنوان یک شناخت گر علمی، مجاز به تفسیری هنجاری از این وضعیت هستیم؟وآیا راهبردهای مقتضی که بتوان این ویژگی ها را به فرصت تبدیل نمود وجود دارد؟ این پژوهش با تمسک به روش پدیدارشناسی وتحلیل متون50 اثر جغرافیدانان ایران بر اساس روش ژانت و بکارگیری شاخص های "هسته مرکزی"، "بیشترین تکرارها"، "شکوفایی"و"مرکزیت" هم استنادی سعی کرده به این پرسش ها پاسخ دهد. نتایج حاصل از این طرح نشان می دهد که: *در شناخت ویژگی های بارشی و منابع آبی ایران، مجاز به بارگذاری هنجاری در حوزه علم نیستیم. *ویژگی های اقلیمی یک منطقه هویت سرزمینی آن را شکل می دهد و سیاست های راهبردی آمایشی باید تابعی از آن باشد. * تحلیل هنجاری از ویژگی های اقلیمی بیشتر زاییده حاکمیت تفکر اثبات گرایی جغرافیدانان ایران است.

با مطالعه و بررسی ساختمان زمین شناسی، لندفرم ها ی توپوگرافی، الگوی سیستم های شبکه زهکشی، شاخص ها و شواهد ژئومورفولوژیک هر منطقه می توان عملکرد زمین ساخت فعال را ارزیابی کرد. کوهستان کرکس در شرق اصفهان و کمان ماگمایی ارومیه- دختر حد فاصل پهنه سنندج- سیرجان قرار دارد. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی میزان فعالیت های زمین ساختی با استفاده از شاخص های ژئومورفیک در حوضه های آبریز جنوب کوهستان کرکس است. برای ارزیابی میزان فعالیت های نوزمین ساخت شاخص های ژئومورفولوژیک از جمله نسبت کشیدگی (Re)، نسبت انشعابات (Rb)، فرم حوضه (FF)، انتگرال فرازنما (Hi)، حجم به سطح حوضه (V/A)، تقارن توپوگرافی عرضی (T)، گرادیان پیچ رودخانه (SL)، پیچ وخم رودخانه (S)، سینوزیته جبهه کوهستان (Smf)، نسبت شکل حوضه (BS)، وسعت مخروط افکنه (Af)، شیب مخروط افکنه (Sf) محاسبه شد و سپس با استفاده از شاخص نسبی زمین ساخت فعال (Iat) به عنوان تکنیک مدلی و مفهومی میزان فعالیت های تکتونیکی در حوضه های آبریز برآورد شد. درنهایت، شواهد مورفولوژیکی زمین ساخت فعال در منطقه مطالعاتی بررسی شد. نتایج حاصل از شاخص های ژئومورفولوژیک و وجود شواهد ژئومورفولوژیکی موجود در منطقه بیانگر وجود فعالیت های زمین ساختی زیاد در حوضه های آبریز جنوب ارتفاعات کرکس است. شدت فعالیت های تکتونیکی از جنوب شرق به سمت شمال غرب شدت می یابد. این تحرکات باعث تعمیق برخی دره ها، افزایش شیب و انحراف و تغییر مسیر برخی از رودخانه ها و تقطیع مخروط افکنه ها شده است.