مجید یراق بافان

در عصر حاضر بیشتر افراد و سازمان های خصوصی و دولتی برای انجام امورشان تا حدود زیادی به شبکه های اجتماعی مجازی و پلتفرم های پیام رسان موبایلی وابسته هستند و با گسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره شاهد شکل گیری نسل جدیدی از ابزارهای اینترنتی هستیم که امکانات بیشتری را برای روابط دوسویه و چند سویه، فراهم آورده است. حال مسئله این است که کارکردهای سازنده و کژکارکردهای شبکه های اجتماعی مجازی چه هستند؟ کشف پاسخ این پرسش می تواند افزایش اثربخشی و یا اصلاح رویکرد رسانه ها در پیام رسانی و نیز جهت گیری فرهنگی صحیح و متناسب با ارزش ها و هنجارهای ایرانی-اسلامی را به دنبال داشته باشد. بدین منظور پژوهشگر با استفاده از تحلیل کیفی در پارادایم تفسیرگرایی همراه با مصاحبه و به کارگیری تحلیل تماتیک و کدگذاری سه مرحله ای به شناسایی کارکردها و کژکارکردهای شبکه های اجتماعی مجازی و پلتفرم های پیام رسان موبایلی در ایران پرداخته و به این نتایج رسیده است: مهمترین کارکردهای مثبت و سازنده: تغییرِ پوسته ذهنیت ها، آسان سازی تبادل و خلق اطلاعات، نقد و پالایش فرهنگ، آوردگاهِ گفتمان سازی اثربخش، ارتقای حساسیت گرایی دولت نسبت به عملکرد خویش و بسترساز فضای کسب و کار. مهمترین کژکارکردها : انزوایِ فراگیر اجتماعی، ترویج محتویات غیر اخلاقی، آسیب پذیر نمودن بدنه جامعه ایجاد فردگرایی مفرط، گسیخته کردن بنیان خانواده و نابسامانی هویتی.

با ظهور رسانه های نوپدید، بیشتر افراد برای انجام امور روزمره تا حد زیادی به این رسانه ها وابسته شده اند. حال مسئله این است که دگرگونی های فرهنگی محصول از گسترش رسانه های نوپدید در ایران چیست؟ پاسخ این پرسش می تواند به اصلاح رویکرد رسانه ها در پیام رسانی و نیز جهت گیری فرهنگی متناسب با ارزش ها و هنجارهای ایرانی_اسلامی بینجامد. بدین منظور پژوهشگر با استفاده از تحلیل کیفی در پارادایم تفسیرگرایی با مصاحبه و به کارگیری تحلیل تماتیک و کدگذاری سه مرحله ای، به شناسایی این دگرگونی فرهنگی پرداخته و به نتایج پیش رو رسیده است. مهمترین دگرگونی های مثبت: توسعه میانوندی اجتماعی؛ ارتباط گرایی همه جانبه؛ سیال نمودن ارتباطات شبکه ای؛ ارتقای همگرایی فرهنگی و اجتماعی؛ افزایش جامعه محوری؛ تولید و بازتولید معرفت فرهنگی؛ شکل دهی انگاره های حاکم بر اندیشه های فردی؛ تولید، ابداع، نشر و نگهداری ایده ها؛ عمومی ساختن فرهنگ. مهمترین دگرگونی های منفی (چالش برانگیز): ایجاد انزوایِ فراگیر؛ ترویج فرآورده های غیرسودمند و غیر اخلاقی؛ آسیب پذیر شدن فرهنگی بدنه جامعه؛ ایجاد فردگرایی مفرط؛ گسست شالوده های خانوادگی و نابسامانی هویتی.