معماری سامانیان؛ آوردگاه عناصر زردشتی، بودائی، تائویی و اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش هنر سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲۵
111 - 123
حوزه های تخصصی:
سامانیان با تلفیق سنت های هنری ادوار قبل از خود و ذوق جدید اسلامی درزمینه ایجاد هنر نوین ایرانی اسلامی نقش اساسی ایفا کردند، اما پرسش مهم اینجاست که نقش سنت های هنری مختلف در این آفرینش هنری به چه میزان بوده است؟ نکته اساسی در پاسخ به این پرسش این است که با توجه به استقرار سامانیان در محل تلاقی کاروان های آسیای مرکزی که از چین و هند به آن منطقه می رسید و اطلاق بخارا، پایتخت آن ها، به مجمع ادیان بزرگ توسط برخی از نویسندگان اسلامی، قابلیت بین المللی شدن زیادی داشت که درزمینه هنری نیز به منصه ظهور رسیده است. بنابراین، هنر معماری سامانی را می توان عرصه رویارویی فرهنگ ها و ادیان مختلف زردشتی، بودائی، تائویی و اسلامی دانست که درنهایت تحت تأثیر هویت ایرانی سامانیان و قدرت دین اسلام، تنها عناصر ایرانی و اسلامی پابرجا مانده و تداوم یافتند. ازآنجاکه عناصر اسلامی یا حتی زردشتی هنر سامانیان (مانند طرح چهارطاقی، سکنج و...) کم وبیش شناخته شده هستند، این پژوهش با هدف شناسایی عناصر وارداتی بودائی و تائویی مؤثر بر فرم و نقوش تزیینی معماری سامانی، چند بنای شاخص سامانی، شامل مقبره امیر اسماعیل، مقبره تیم و مسجد نه گنبد را موردبررسی قرار می دهد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی و رویکرد تطبیقی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات اسنادی و الکترونیکی، سعی دارد به این پرسش محوری پاسخ دهد که به جز عناصر زردشتی و اسلامی، کدام عناصر بودائی و تائویی الهام بخش فرم و نقوش تزیینی معماری دوره سامانیان بوده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که هنر بودائی و تائویی ازطریق مبادلات جاده ابریشم وارد شرق ایران شده و سرانجام با تلفیق عناصر هنری این ادیان، همچون گل نیلوفر، چرخ دارما و چلیپای چینی، با عناصر ایرانی و اسلامی، سبب تولد اولین سبک هنری و تزیینی ایران در دوره اسلامی شده است.