علی محمد آزاده

این مقاله به توصیف سنت سندنویسی به عنوان بخشی از فرهنگ مکتوب اوایل ایران مدرن می پردازد. بر خلاف نسخه برداری از کتب در دوره پیش از مدرن که به راحتی می شد انتظار داشت کتاب خوانندگانی و نسخه بردارانی دارد؛ اما نمی شد انتظار داشت قباله سنتی یا سند خصوصی نظیر مبایعه نامه، اجاره نامه، قرض نامه، عقدنامه یا وقف نامه که در محاضر شرع تنظیم می شدند، عموم مردم آن را بخوانند یا نسخه برداران آن را استنساخ کنند؛ با این وجود اسناد تاریخی نشان می دهند که گاهی بارها و بارها به این اسناد مراجعه می شد یا گاهی برآنها حاشیه می زدند، استنساخ و بعدها ثبت می شدند. به عبارت دیگر « قباله ها» زندگی خود را داشتند: در گذر زمان برخی اطلاعات به عنوان تحشیه بر آنها افزوده می شد و اطلاعات شان به دیگر انواع اسناد منتقل می گردید.