کاظم یزدی

معماری برای نیاز بشر به سرپناه، پدید آمد و با شتاب به بیان و تعبیری اساسی از مهارت های فنی و اجتماعی تبدیل شد. امروزه به دلیل هجوم فرهنگ های غیربومی و الگوی مصرفی جهان پیشرفته، فرهنگ نوگرایی و تجددطلبی جای فرهنگ اصیل و سنتی را گرفته است. ازاین رو، در مناطق بومی مختلف بدون در نظرگرفتن اصول و قواعد ارزشمند معماری به جای مانده از پیشینیان ساختمان هایی پدید آمد که نه تنها احساس امنیت، رضایتمندی و حریم های فرهنگی ما را درهم شکست بلکه از لحاظ کیفیت ساخت نیز بهره ای نبرده اند. این پژوهش با روش مبتنی بر انجام پرسشنامه و تحلیل عامل کیو، از مجموع ۲۰ نفر از صاحب نظران، چهار عامل که مقادیر آن ها بالاتر از یک است شناسایی شد. با بررسی پاسخ ها می توان دریافت که چهار الگوی ذهنی در میان متخصصین معماری وجود دارد که حاکی از وجود چهار نگاه مکمل هم در بازشناسی عناصر کالبدی تکنولوژیک در معماری سنتی و قابلیت کاربست آن ها در معماری جدید است. یافته ها نشان می دهد که اقلیم، بوم و فضا در معماری ایران و بالاخص اصفهان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و در معماری معاصر به فراموشی سپرده شده است. نتیجه آن می تواند بروز مشکلات فراوان سلامت روحی و جسمی و مصرف بالای انرژی در ساختمان باشد. اهداف پژوهش : شناخت الگوهای تکنولوژیک کهن و بومی خانه های شهر اصفهان و نحوه احیا و کاربست مجدد آن ها در کالبدی نو. شناسایی آراء صاحب نظران پیرامون موضوعات مورد بحث در قالب مصاحبه ای ساختارنیافته جمع آوری و مؤلفه های موردنظر. سؤالات پژوهش : کدام معیار و اصول به کاررفته در معماری بومی می تواند در طراحی و ساخت مساکن جدید به کار رود؟ چگونه می توان مؤلفه های کالبدی معماری بومی را در معماری مسکن جدید به کار برد ؟

وجود عوامل متعدد در معماری نوین، دگرگونی ها و مشکلاتی را همچون عدم توجه به عناصر فرهنگی، تاریخی و سنتی در معماری بومی با خود به همراه آورده است. ازاین رو، معماری نوین در برقراری ارتباط با معماری بومی سعی در اجرای فضایی دارد که از یک سو، توانایی پاسخگویی به نیازهای جامعه را داشته باشد و از طرف دیگر با تغییر فضا، مکانی به دور از الگوهای اولیه و سنتی را ایجاد نکند. اما همچنان این تغییرات مشکلاتی در بافت تاریخی و عناصرکالبدی فضاسازی طبیعت گرایانه ایجاد کرده و اکثر آن ها با رویکردهای جدید و  بیانی نوگرایانه به وجودآمده اند. از آنجایی که میدان ها، نقش یک فضای جمعی را در بافت شهر ایفا می کند، ضرورت دارد که با تمرکز بر معیارهای اقلیمی ایده های اجرایی با فناوری نوین مبنایی پایدار و سازگاری داشته باشند. وجود خوانش های مختلف در معماری نوین که منتج به آفرینش جدیدی می شود باید مبتنی بر برداشت یا ارجاع از معماری تاریخ و فرهنگی باشد تا موجب شکل گیری طرح های نوین گردد و راه رسیدن به هدف اصلی را ایجاد کند. در این پژوهش با مطالعات اسنادی و روش تاریخی- تحلیلی بر رویکردهای طبیعت گرایانه در معماری بومی میدان نقش جهان اصفهان سعی شده است تا تأثیرات معماری نوین بر این سازه مورد مداقه قرار گیرد؛ با بررسی عناصر طبیعت گرا از جهات مختلف، یافته ها نشان می دهند که ویژگی های معماری بومی و نوین در میدان نقش جهان با پایداری مسائل اقلیمی و فرهنگی در کنار هم و با کاربرد عناصر نوگرایانه ای که برخی از فضاها محدود شده اند؛ همچنین طرح های اجرایی از پیشینه فرهنگی غنی برخوردار نیستند. این تغییرات، وابسته به شرایط زمانی و مکانی شکل گرفته اند و به نوعی هویت و سرزندگی فضای جمعی میدان را روبه انزوا و تنزل برده اند. اهداف پژوهش : شناخت عناصر معماری تاریخی در میدان نقش جهان اصفهان، با رویکردهای طبیعت گرایانه. شناسایی تأثیرات معماری نوین بر میدان نقش جهان اصفهان. سوالات پژوهش : عناصر معماری تاریخی در میدان نقش جهان اصفهان، چگونه با رویکردهای طبیعت گرایانه و روح معماری نوین ارتباط برقرار کرده است؟ بازآفرینی معماری نوین در میدان نقش جهان اصفهان چه آفرینش جدیدی را به وجود آورده است؟

بیان مسئله: در هر دوره ای، آموزش و فضاهای آموزشی، یکی از ارکان اساسی تکوین، توسعه و انتقال مؤلفه های فرهنگی هر جامعه بوده است. در حقیقت، مدرسه فضایی است که در طی دوره های مختلف و تحت تأثیر عوامل گوناگون دست خوش تغییرات اساسی شده است. اما در کنار این پیشرفت و فناوری، در معماری امروز ایران، ارزش ها و مفاهیم فرهنگی ریشه دار در یک معماری کم رنگ است.هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی تحولات حاصل از مدرنیته بر معماری مدارس در ایران و ژاپن است؛ تا تحولات معماری و محتوای فرهنگی مرتبط با آن را در ایران و ژاپن طی دوره های گوناگون بررسی کند. علت انتخاب این دو کشور به خاطر وجود پیشینه غنی از معماری سنتی در هر دو بوده است.روش پژوهش: روش تحقیق کیفی و از نوع تطبیقی به شیوه هم سنجی لنزی بوده و اطلاعات به صورت کتابخانه ای، از طریق استناد به کتاب ها و پژوهش های پیشین در دوره های مختلف گردآوری شده و پس از تعیین مشخصه هایی که باید مورد بررسی قرار گیرد درنهایت، توصیف و تحلیل مفاهیم و اصول فضاسازی در معماری این مدارس انجام شده است.نتیجه گیری: بازبینی ها نشان دهنده ناپیوستگی در توالی فرهنگی در آغاز مدرنیته در کشورها است که این مقوله باعث محرومیت فرهنگ بومی در میان فرهنگ های تازه وارد بوده است. اما کشوری همانند ژاپن، پس از گذشت دوره ای به بررسی دوباره عوامل گوناگون پرداخته و سعی در استفاده از فرهنگ بومی در دوران جدید به شکلی نو و متناسب با فرهنگ جامعه داشته که این مسیر باعث شکل گیری فرهنگی زنده در آن دوران بوده است. اما، این روند در ایران مسیر درستی را طی نکرده و موجب شکست در انتقال فرهنگ غنی به دوران جدید بوده است و در نهایت جهت حفظ پیوستگی در توالی فرهنگی در هرزمان لازم است تا ویژگی های اصلی هر دوره بررسی شده و خصوصیات فرهنگی، متناسب با آن دوره به شکلی جدید انتقال پیدا کند.

بافت فرسوده شهر مشهد با انواع مداخلات بی رویه در طرح های مختلف، بدون توجه به رضایتمندی مردم محلی و مغایر با زمینه کالبدی- فرهنگی بافت، اکنون با معضلات متعدد کالبدی- فرهنگی و اجتماعی روبه رو است که موجب نارضایتی صاحبان اصلی بافت یعنی مردم محلی شده است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه های مؤثر بر رضایتمندی مردم محلی در توان بخشی بافت اطراف حرم امام رضا (ع) با رویکرد زمینه گرایی کالبدی-فرهنگی است. بدین منظور از روش کیفی مبتنی بر روش نظریه داده بنیاد رویکرد سیستماتیک اشتراوس و کوربین استفاده شده است. جهت جمع آوری داده ها از مصاحبه های نیمه ساختاریافته و از نمونه گیری هدفمند بهره برده شد. مشارکت کنندگان شامل متخصصین، مسئولین و مردم محلی به تعداد 30 نفر بودند. برای رسیدن به مفاهیم، مقوله ها و طبقات، داده های حاصل از مصاحبه ها بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت و با استفاده از نرم افزار MAXQDA18 تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفه های پنج گانه ای تحت عناوین: علل فرهنگی، علل امنیتی، علل کالبدی، علل حقوقی و علل زیست محیطی به ترتیب به عنوان مؤلفه های اصلی و اثرگذار قابل استخراج است که می توانیم آن ها را به عنوان شرایط علی توان بخشی بافت اطراف حرم مطهر امام رضا (ع) معرفی نمائیم. در کنار این مؤلفه ها، عوامل مداخله گری با عناوین: مشارکت عمومی و مصوبات قانونی و همچنین عوامل زمینه ای با عناوین: عوامل سازمانی و عوامل انسانی نیز وجود دارند که در افزایش رضایتمندی توان بخشی بافت حرم مطهر رضوی نقش تأثیرگذاری دارند. نتایج پایانی این مطالعه مؤید آن است که در صورت اجرای راهبردهای پیشنهادی، صیانت از حریم رضوی، تقویت هویت فرهنگی و نهایتاً پایداری اجتماعی نیز دور از دسترس نخواهد بود که نتیجه موفقیت در اجرای برنامه های نوسازی و توسعه شهری خواهند بود.