بی بی حکیمه حسینی حکمت

شناخت و ادراک انسان ازجمله مباحث فلسفی است که در مکاتب فکری گوناگون به فراخور سایر اندیشه های آن مکاتب تبیین شده است. موضوعاتی چون ماهیت، امکان، ابزار ها و مراتب شناخت همواره میان اهل نظر مورد بحث و اختلاف بوده است. از سوی دیگر، شناخت و معرفت از ارکان اساسی تربیت به شمار می رود. ازاین رو باورِ ما نسبت به آن در سامان دهی نظام تربیتی تأثیر قابل توجّهی خواهد داشت. یکی از فیلسوفان مسلمان که در تفسیر خویش بر قرآن کریم توجه وافی به مباحث معرفت شناختی نشان داده، سیدمحمدحسین طباطبایی است. در این مطالعه بنا داریم که مبانی معرفت شناختی وی در تفسیر المیزان را بازشناسیم و دست آورد های این مبانی را در بحث از دیگر مؤلّفه های نظام تربیتی هم چون اهداف، اصول و روش ها پی جویی کنیم. بنا ست از این دیدگاه دفاع کنیم که طباطبایی معتقد است از نظرگاه قرآن، معرفت به معنای مطلقِ آگاهی است که به کمک حسّ و عقل و وحی امکان پذیر می گردد و دارای مراتبی است؛ هم چنان که وی معتقد است قرآن تسبیح خدا را هم چون شیوه ای برای دست یابی به معرفت می داند، مهار نفس و بازداشتن آن از اشتغال به بدن را نیز برای دست یابی به معرفت امری ضروری بازمی نُماید، و اسوه پردازی، آموزش مستدل و دوری از تحمیل، و تقویت تفکّر نقادانه را از روش های تربیتی هماهنگ با این مبانی می شناسانَد.

اساس و بنیان هستی، حقیقت توحید است که ولایت وجه افعالی آن و امری دوجانبه است؛ به این صورت که از سمت خدا با انتشار و فیضان مولویت و از سوی انسان با گردن نهادن به سرپرستی ولی حقیقی جلوه گر می شود. این پژوهش ناظر به بعد دوم آن یعنی، ولایت پذیری نسبت به مولی است؛ چراکه، رابطه خدا و خلق در «ولایت» تحقق می یابد و موقعیت انسان نسبت به خدا با تییین سلوک او در مجرای ولایت مشخص می شود.. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون به استخراج مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر ولایت پذیری در صحیفه سجادیه پرداخته و شبکه مضامین آن به منظور رهیافت به شاکله و ابعاد بحث، حول سه محور عوامل، مصادیق و آثار ولایت پذیری تنظیم شد. بر اساس تحلیل مضامین به دست آمده، عوامل ولایت پذیری، باورمندی، عمل کرد خالصانه و فضل و توفیق الهی است. از مهم ترین مصادیق و مظاهر ولایت پذیری آن است که بنده با واگذاری اختیار به ولی و ترجیح جانب او، اطاعت را به سرحد کمال رسانده و با انقطاع و اکتفا به پروردگار، دشواری های مسیر را می پذیرد. لذا، آثاری چون برخورداری از نعمت ها، هدایت خاص الهی و دستیابی به کمالات نفسانی شامل حال ولایت پذیر الهی می شود.