فاطمه مهتدی

بیگانه هراسی پدیده ای اجتماعی است و ریشه در ترس و تنفر از افراد خارجی با قومیت های گوناگون دارد. بازتاب این پدیده را در پنج نمایشنامه از شکسپیر ازجمله تاجر ونیزی، اُتللو، توفان، تیتوس آندرنیکوس و آنتونیوس و کلئوپاترا می توان ردیابی کرد. در این میان، تاجر ونیزی در پرداختن به شخصیت ها و گروه های بیگانه (شایلاک یهودی، جسیکا و...) از اهمیت بیشتری برخوردار است. ازاین رو، پژوهش حاضر در پی شناسایی و ترکیب شناسی مفهوم بیگانه هراسی در تاجر ونیزی و تبیین ریشه های اجتماعی آن با استفاده از نظریه های جامعه شناختی است. روش تحقیق مبتنی بر رویکرد تاریخی، تحلیلی تطبیقی و با استناد به منابع کتابخانه ای و تصویری است. مقاله پیشِ رو، ضمن بیان کلیات پژوهش، به تحلیل ریشه های شکل گیری بیگانه هراسی در دوران الیزابت اول و بازتاب آن در تاجر ونیزی پرداخته است. با تحلیل دیالوگ ها و رویدادهای این نمایشنامه، این واقعیت عیان شد که اقتصاد و مذهب یهودیت بارزترین عناصر تضاد گروهی و به وجودآورنده بیگانه هراسی در میان شخصیت های نمایشی است. علاوه بر این، یافته ها بیانگر آن است که شخصیت های تاجر ونیزی، نسبت به چهار نمایشنامه دیگر، قابلیت طبقه بندی بیشتری با تعاریف گروه خودی و غیرخودی و نظریه تهدید یکپارچه دارد. هدف شکسپیر از بازتاب این پدیده، انتقاد از رفتارهای نژادپرستانه و تعصب گرایانه بود. درواقع، وی خواستار برابری و عدالت در جامعه الیزابتی بود.