وحید کشاورز

نگرش به مقوله ی «مرگ» بسته به عوامل گوناگون فکری و فرهنگی متغیر است؛ با وجود آن که عموماً مرگ پدیده ای «منفی» و «ناخوشایند» تلقی می شود، اما گاه نیز مفهومی «مطلوب» می یابد و نوعی «مرگ اندیشی» و «مرگ دوستی» در افراد پدید می آورد. این مرگ اندیشی نمودهایی در ادبیات دارد و هدف عمده ی این تحقیق بررسی عقاید شاعرانی است که با این نگاه متفاوت به مرگ می نگرند. در تحقیق حاضر، ما ابتدا تلاش کرده ایم که اشعار مرگ اندیشانه ی سه شاعر ایرانی(سهراب سپهری)، عرب(غاده السمان) و انگلیسی(جان کیتس) را جداگانه مورد بررسی قرار دهیم و سپس کوشیده ایم تا به واکاوی علل و عوامل این طرز تفکر بر مبنای یک نظریه ی روانکاوی با عنوان «رانه ی مرگ» از فروید بپردازیم. مطابق با این نظریه، فعالیت رانه ی مرگ با «تکامل روانی افراد» مرتبط است؛ یعنی هر قدر افراد بیشتر به تکامل روانی رسیده باشند، رانه ی مرگ در آن ها به میزان بیشتری فعال است. ما در خلال این تحقیق بسیاری از مؤلفه های فکری اشعار مرگ اندیشانه ی این شعراء را با مختصات این نظریه ی روانکاوی قابل انطباق می یابیم.

سهراب سپهری و والتر دولامر در دوره ای پرتلاطم از تاریخ کشورشان زندگی می کنند. در این شرایط، اکثریت شاعران و نویسندگان، مسائل و مطالبات سیاسی و اجتماعی را دست مایه خلق آثار ادبی قرار می دهند؛ اما این دو شاعر، نوعی رمانتیسم معتدل را در پیش گرفته اند و با پرداختن به تجربیات عاطفی، تمایل چندانی به آن تحولات نشان نمی دهند. همین گرایش متمایز سبب می شود برخی از منتقدان و شاعران،  آن ها را به عدم «تعهد اجتماعی» و «احساس مسئولیت» در برابر هم نوعان متهم کنند؛ اما اشعار انسان دوستانه این دو شاعر، این مدعا را با تردید روبه رو می کند. از این رو، ما در این تحقیق تلاش کرده ایم چرایی این گرایش را براساس مؤلفه های نظریه ای با عنوان «سازوکار دفاعی» بررسی کنیم که با ابعاد این گرایشِ متمایز قابل انطباق است. ما در خلال این گزارش درمی یابیم که ظاهراً این ناهم سویی با جریان فکری غالب، در اثر نوعی «سازوکار دفاع روانی» باشد که به واسطه یک فرایند ناخودآگاه در قالب آثار ادبی این دو شاعر بروز کرده است.