محمدعلی پیرکمالی

یکی از مبانی مهم در فرآیند تدریس و آموزش تعاملات آموزشی است که زمینه بهبود آموزش را فراهم می آورد، سکوت تحصیلی پدیده ای روان شناسی است که مانع تعامل و مشارکت فعال دانش آموزان در کلاس درس می شود. از این رو منجر به کاهش کارآیی تدریس در محیط های آموزشی می شود. هدف پژوهش حاضر شناخت مؤلفه های مؤثر بر سکوت تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه در محیط های آموزشی است. روش پژوهش حاضر تحلیل مضمون است، جامعه موردمطالعه این پژوهش کلیه دست اندرکاران آموزش و ذی نفعان در دوره متوسطه شهر زاهدان بودند. مشارکت کنندگان در پژوهش از طریق نمونه گیری هدفمند - ملاک محور انتخاب شدند و فرآیند جمع آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. مشارکت کنندگان در پژوهش شامل 15 نفر از معلمان دوره متوسطه 9 نفر از دانش آموزان بودند. ابزار گردآوری داده ها در این تحقیق، مصاحبه نیمه ساختاریافته است. جمع آوری داده ها با استفاده از نرم افزار مکس کیودا انجام گرفت. رویکرد تحلیل مضمون در این پژوهش، رویکرد شبکه مضامین بوده است. جهت بررسی اطمینان پذیری و اصالت یافته از معیارهای روش گوبا و لینکلن (1980) استفاده شد. تحلیل نتایج نشان دهنده چهار بُعد اصلی مؤثر بر سکوت کلاسی دانش آموزان شامل، عوامل فردی، عوامل آموزشی، عوامل ساختاری و عوامل فرهنگی است. با توجه به نتایج می توان نتیجه گرفت سکوت تحصیلی دانش موزان به عوامل مختلفی وابسته است که نیازمند توجه است.

معلمان مهم ترین کنشگران نظام تعلیم و تربیت می باشند و برنامه درسی اصلی ترین زمینه اجرایی فعالیت های آموزشی آنان در کلاس درس است. لذا هدف پژوهش حاضر شناسایی ابعاد و مؤلفه های الگوی سواد سنجش و ارزشیابی برنامه درسی معلمان دوره ابتدایی است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی و روش آن فرا ترکیب براساس مدل اروین و همکاران(2011) است. جامعه پژوهش، متشکل از 174 مقاله علمی – پژوهشی منتشر شده در مجلات معتبر علمی است که در بازه سال های 2010 میلادی تاکنون در زمینه سواد سنجش و ارزشیابی معلمان و ارائه الگو در این زمینه بودند. نمونه پژوهش شامل 39 پژوهش است که به صورت هدفمند جمع آوری  و بر اساس پایش موضوعی داده ها انتخاب شده اند. داده های پژوهش از تحلیل کیفی اسناد موردمطالعه، گردآوری شده اند: بر اساس تجزیه وتحلیل داده ها، ابعاد و مؤلفه های الگوی سواد سنجش و ارزشیابی برنامه درسی معلمان در 5 بُعد و  18 محور طبقه بندی شدند. این ابعاد شامل دانش عناصر برنامه درسی ( مشتمل بر محورهای دانش نسبت به محتوای، اهداف، رویکردهای آموزش، دانش فراگیران، فضا و مکانی برنامه، زمانی و دانش ارزشیابی آموزشی)، فرادانش (مشتمل بر محورهای دانش ادراکی و مدیریت دانش)، دانش برنامه ریزی درسی (مشتمل بر محورهای دانش طراحی و تدوین برنامه، دانش اشاعه برنامه درسی، دانش اجرایی برنامه های درسی و دانش در ارزیابی برنامه درسی)، دانش زمینه ای ( مشتمل بر محورهای دانش فرهنگی – اجتماعی، مهارت های حرفه ای – سازمانی و عوامل و شاخص های مؤثر بر ارزیابی معلم) و دانش انسان گرایانه (مشتمل بر محورهای دانش تعاملی و دانش عاطفی)است. سیاست گذاران آموزشی با در نظر گرفتن این محورها می توانند زمینه بهبود برنامه های درسی و طراحی الگوی برنامه درسی مدرسه محور برای معلمان را فراهم کنند.

یکی از عناصر مهم در برنامه ریزی درسی عنصر زمان بوده که از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد اما همواره مورد غفلت قرار گرفته است. پژوهش حاضر به بررسی اهمیت و جایگاه عنصر زمان در برنامه های درسی بخصوص در دوره ابتدایی با مطالعه موردی شبکه آموزشی دانش آموزان (شاد) پرداخته است. روش پژوهش کیفی بصورت توصیفی تحلیلی و از نوع مروری با جامعه آماری تمامی مدارس دوره ابتدایی سطح شهرستان میرجاوه در استان سیستان و بلوچستان است. شیوه انتخاب حجم نمونه نیز بصورت انتخاب نمونه در دسترس بوده که 2 مدرسه در دسترس (یک مدرسه پسرانه و یک مدرسه دخترانه) انتخاب شد. برای نیل به اهداف پژوهش از ابزار و منابع مختلفی برای جمع آوری اطلاعات چون بررسی کتب، اسناد، مقالات و هم چنین از روش مشاهده از نوع طرح مشاهده کنترل نشده به صورت میدانی در شبکه شاد بهره گرفته شد. شواهد یافته های پژوهش حاکی از آن بود که در شبکه شاد از لحاظ عنصر زمان در برنامه درسی یک نوع سردرگمی و ناهماهنگی آشکاری در اکثر کلاس ها بین معلمان و دانش آموزان حتی در فرآیند زمان بندی برنامه روزانه و هفتگی بین دروس دیده می شد. به عبارت دیگر، عنصر زمان در برنامه درسی شبکه شاد هنوز در بین معلمان جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است.