فرشید فرهادی

خاورمیانه با آشوب روبه روست. این آشوبناکی، خاورمیانه را با تراکم فزاینده بحران های ملی، منطقه ای و بین المللی روبه رو کرده است. این بحران ها، چالش های متعدد ژئوپلیتیکی را علیه همگرایی و در نتیجه کاهش اقتدار کشورهای منطقه سبب شده است. موضوعی که ضرورت و اهمیت ارائه تصویری از آینده این چالش ها را برای مقابله با پیامدهای احتمالی ناشی از آنها برجسته کرده است. بنابه این ضرورت اساسی، این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش محوری است که آینده محتمل نظم منطقه ای خاورمیانه در افق 2030 چگونه خواهد بود؟ این پژوهش که بنا به ماهیت خود اکتشافی است در راستای پاسخ به این پرسش با رویکردی آینده پژوهانه و تکنیک های آن مانند سناریونویسی فرآیندی 7 مرحله ای را اتخاذ کرده است. این روش، با بهرهگیری از نظرات نخبگانی در راستای روایی بیشتر سناریوها و شناسایی آینده های محتمل، دارای مزیت های برجسته ی است. مهمترین یافته پژوهش که بیشترین تطابق و سازگاری را نیز با واقعیت نظم منطقه ای خاورمیانه در افق2030 دارد، افزایش مداخله قدرت های جهانی و همین طور افزایش تنش و تضاد در بین دولت های منطقه خاورمیانه است.

انقلاب اسلامی ایران برای آنکه بتواند در میان مسلمانان و ملت های سایر کشورها ریشه بدواند، ناگزیر به برقراری ارتباط روزافزون با مراکز و نهادهای مهم کشورهای هدف است. پدیده ای که تحت عنوان عمق بخشی انقلاب اسلامی از آن یاد می شود. بر این اساس، یکی از ابزارهای مهمی که امروزه با توجه به ماهیت و کارکردهای آن می تواند کارآمد باشد، به موضوع رسانه برمی گردد. رسانه ها با توجه به پیشرفت هایی که در زمینه فناوری های ارتباطی شکل گرفته است امروزه، مرزهای جغرافیایی را در می نوردند و ارتباطات را به شیوه فراملی و جهانی گسترش می دهند. بنابراین تبیین نقش رسانه در مقوله صدور انقلاب هدف این پژوهش می باشد. متناسب با این هدف این پرسش مطرح می شود که ارتباط بین رسانه ها و عمق بخشی به انقلاب اسلامی ایران چیست؟ در پاسخ به پرسش تحقیق این فرضیه مطرح می شود که رسانه ها و به ویژه رسانه های نوین اجتماعی، با توجه به قابلیت هایی که از نظر حجم اطلاعات، گستره و سرعت پخش و انتشار آن در اختیار دارند می توانند در پیشبرد عمق بخشی انقلاب اسلامی به صورت القاء، اقناع افکار عمومی ملت ها، تصویرسازی، ایجاد پیوندهای ارتباطی، ایجاد جذابیت و غیره در ده سال آینده ایفای نقش کنند. این تحقیق با روش علّی و گردآوری داده ها با رجوع به منابع کتابخانه ای، کتب، مجلات معتبر علمی به بررسی ارتباط مابین متغیرهای تحقیق پرداخته است.

این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است: راه برون رفت جمهوری اسلامی ایران از فشار ساختاریِ منطقه ای و جهانی در محیط منطقه ای غرب آسیا چیست؟ در پاسخ، این فرضیه مطرح می شود که داشتن یک استراتژی دقیق، دوراندیشانه، مستمر و منسجم در قالب یک فراروایت تحت عنوان «سیاست همسایگی» برای تنظیم هوشمندانه الگوی رفتاری با کشورهای همسایه، راه برون رفت از فشار ساختاری حادث شده بر جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای ناشی از آن، مانند انزوا، حصر ژئوپلتیک و شکل گیری معمای امنیتی در محیط منطقه ای غرب آسیاست. در همین راستا، هدف پژوهش، بررسی جنبه های مختلف سیاست همسایگی، سازوکارها و خط مشی ها و مزیت های منتج از آن برای جمهوری اسلامی ایران در محیط منطقه ای غرب آسیاست. مهم ترین یافته پژوهش این است که اتخاذ سیاست همسایگی از سوی جمهوری اسلامی ایران به دلیل مرجعیت تمدنی آن در منطقه غرب آسیا، مزیت های پیش بینی پذیریِ رفتارها و اعتمادسازی و اعتمادآفرینی، کاهش نقش منفی قدرت مداخله گر جهانی، توانایی مدیریت بحران های منطقه ای، خلق متحدان و شرکای استراتژیک، کاهش رقابت های منفی درون منطقه ای، خلق گفتمان ها و ایده ها و ساختارهای درون منطقه ای، خنثی کردن نقش منفی متغیرهای آشوب ساز درون منطقه ای و درنهایت، شکل گیری الگوی نظم مطلوب منطقه ای با محوریت جمهوری اسلامی ایران را در پی خواهد داشت. مقاله از نوع توصیفی تحلیلی است و از روش شناسی استنباطی جهت نیل به اهداف تحقیق استفاده شده است. 

اهمیت پژوهش بدین جهت است که اقدامات امریکا در قالب قدرت نرم، جنگ نرم و ترکیبی و سرمایه گذاری در این زمینه ها در طول چند سال اخیر، جمهوری اسلامی ایران را با تهدیدهای اساسی و هزینه های فراوان سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی در آینده روبه رو خواهد کرد. بنابراین، آینده پژوهی تهدیدات امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در قالب سناریوهای مختلف از ضرورت اساسی برخوردار است. در این راستا، موضوع پژوهش حاضر نیز پاسخ به این پرسش است که راهبردهای امریکا برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران در آینده چه چیزی است؟ یافته های پژوهش در چهارچوب آینده پژوهی و به روش سناریونویسی (سناریوپردازی) حاکی از سناریوهای محتملی چون افزایش حداکثری تحریم های اقتصادی و تغییر نگرش مردم نسبت به حکومت و سناریوی ممکنی در قالب آشوب سیاسی و اجتماعی و در نهایت، سناریوی مطلوبی چون آغاز دور جدید مذاکرات است.