مریم عدلی

امروزه، پیروان (کارکنان) نقشی مهم و حیاتی در اثربخشی فرایند رهبری در سازمان ها دارند. این مسئله در سازمان های آموزشی که مسئول پرورش دادن شخصیت، منش و سلوک انسانی هستند، میان مدیران و کارکنان در ابعاد گسترده آن به عنوان عوامل اجرایی، از مهم ترین موضوع هایی است که در هرگونه فعالیت آموزشی و پرورشی رخ می نماید و اثرهای مهم آن بر تعلیم وتربیت جامعه، اجتناب ناپذیر است. بررسی ها نشان می دهد کانون توجه بیشتر پژوهش ها مفاهیم رهبر آموزشی، و رفتارها و ویژگی های رهبری بوده؛ اما تحقیق هایی کافی و جامعی درباره نقش پیروان (کارکنان) و ویژگی های آنان در سازمان های آموزشی صورت نگرفته است؛ از این روی، در پژوهش حاضر، با رویکردی جدید و با استناد به آیات قرآنی ازطریق بررسی نوع تعامل های پیروان با بهترین الگوها و راهنمایان تربیتی (فرستادگان الهی)، توسط روش تحقیق کیفی ازنوع اِسنادی و به کارگیری روش تحلیل محتوا و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند در آیات قرآن ، ضمن تبیین جایگاه پیروان در فرایند رهبری و اشاره به مطالعات صورت گرفته درحوزه گونه شناسی های پیروان، ابعاد و نشانگرهای ویژگی های پیروان (کارکنان) در سازمان های آموزشی را شناسایی کرده ایم. یافته های تحقیق نشان می دهد ابعاد و ویژگی های پیروان، شامل نُه مورد بدین شرح است: ایمان (با نُه زیرمقوله و 54 ویژگی)؛ اطاعت از فرمان خدا و رسول (رهبر) (با دوازده ویژگی)؛ تداوم ذکر الهی، پرستش خدا و دعاکردن (با شش ویژگی)؛ تولی و تبری در تعامل های بین گروهی میان کارکنان (با شش ویژگی)؛ تلاش مستمر برای رشد و تعالی خود (با هفت ویژگی)؛ عدالت (با شش ویژگی)؛ اعتدال (با پنج ویژگی)؛ عبرت گیری از پیشینیان (با دو ویژگی)؛ برقرای ارتباطات کلامی نیکو و مؤثر (با سه ویژگی).

انسان موجودی مختار و آزاد آفریده شده است. او برترین آفریده و والاترین نشانه قدرت بی منتهای خداست و به خاطر این امتیاز بزرگ، او مستعد اتصاف به همه صفات و کمالات الهی است که به واسطه اختیار و اراده خود، می تواند با تربیت صحیح و بهره مندی از الگوهای تربیتی به مقام قرب الهی برسد. در این زمینه بهترین الگوها و راهنمایان تربیتی فرستادگان الهی و ائمه معصومین (ع) هستند که با تأکید بر معرفت الهی زمینه های رشد، هدایت و سیر کمال انسانی را در انسان فراهم می کنند. پژوهش حاضر درصدد است با روش تحقیق اسنادی و به کارگیری روش تحلیل محتوا به شیوه قیاسی- استقرایی و با در نظر گرفتن مبنای اراده و اختیار انسان به بررسی اصول و روش های تربیتی از دیدگاه امام رضا (ع) بپردازد. یافته های تحقیق بیانگر این واقعیت است که دو بعد: 1- تعقل و اندیشه ورزی با زیر مقولات (بصیرت دهی، تفکر، تدبر و...) 2- علم آموزی با زیر مقولات (حقیقت جویی، حل مسئله و پرسش و پاسخ، استقبال از نظر مخالف و...) مهم ترین اصول و روش های مبنای اراده و اختیار محسوب می شود.

مدیران آموزشی، در کیفیت اجرای برنامه های آموزشی و پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت لازم است از ویژگی ها و شایستگی های متناسب با این مسئولیت خطیر برخوردار باشند؛ زیرا یک نظام آموزشی بدون بهره مندی از مدیران شایسته، دلسوز، متقی، مخلص، مدبر و با تجربه، نایل به اهداف خود نمی گرددد . بنابراین استفاده از چارچوب کلی و نظام مند و اجرای طرح های مناسب در زمینه جذب، تربیت و نگهداری مدیران از ضروری ترین اقدامات در جهت اصلاح مدیریت آموزش و پرورش و حرکت به سوی اعمال اصل شایسته سالاری در مدیریت آموزشی است. پژوهش حاضر در صدد است با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و به کارگیری روش تحلیل متن به شیوه قیاسی- استقرایی، با در نظر گرفتن مفهوم شایستگی و فرایند شایسته سالاری، به بررسی صلاحیت های شخصی مدیران آموزشی از دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه بپردازد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که در رویکرد شایسته گزینی، ویژگی های قدرت تسلط بر خویشتن هنگام بر انگیختگی، قاطعیت، رازداری و عیب پوشانی، رفق و مدارا و وفای به عهد و پیمان، از جمله صلاحیت های شخصی مدیران آموزشی در نهج البلاغه است که از نظر متخصصان علوم دینی و دانش مدیریت بیشترین اهمیت را دارا می باشند.

انتخاب و انتصاب مسئولین رده های مختلف اداری و اجرایی، یکی از مسایل مهم و ضروری و از وظایف خطیر حکومت اسلامی است؛ چرا که مهم ترین عامل دوام یک نظام و حکومت، فرزانگی و شایستگی مسئولین و کارگزاران آن نظام می باشد. اگر مدیران شایسته و تربیت یافته در راس سازمان ها قرارگیرند، کیفیت فعالیت های سازمانی به طور فزاینده ای بهبود خواهد یافت. زیرا مدیریت شایسته، محور اصلی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملت ها به شمار می آید. بنابراین انتخاب و انتصاب افراد در رده های مختلف سازمانی باید بر اساس معیارها و ملاک هایی باشد تا افراد شایسته جهت تصدی پست های سازمانی انتخاب و به کار گمارده شوند. در پژوهش حاضر سعی بر این شده تا ضمن روشن ساختن مفهوم شایستگی و فرآیند شایسته سالاری، با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران شایسته با عنایت به کلام گهربار مولای متقیان در کتاب ارزشمند نهج البلاغه پرداخته شود که معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران در این پژوهش شامل معیارهای ایدئولوژیکی، معیارهای زمینه ساز و معیارهای تخصصی بوده که ریشه در جهان بینی اسلامی دارند.