فرشته ملکی

«زن پشت در مفرغی» یکی از داستانهای مجموعه داستان «درها و دیوار بزرگ چین» نوشته احمد شاملو است. از خوانش داستان چنین برمی آید که شاملو در نگارش این داستان از شاخصه های دو مکتب گوتیک و سورئال بهره برده است به نوعی که می توان گفت از ویژگیهای مکتب گوتیک با نوعی دگردیسی هنرمندانه به سوی مکتب سوررئالیسم میل کرده است. این پژوهش بنا دارد تا با روش تحلیلی، مهمترین جلوه ها و ابعاد این دو مکتب را در داستان نشان دهد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که شاملو از طرفی با بهره گیری از فضایی سرشار از ابهام و رمز و راز، رخدادهای ماورایی همراه با اضطراب و هراس، مکان مخوف، سیالیت زمان، شخصیت پردازی بیمارگونه و آشفته حال، کابوس، باورهای خرافی و خیال پردازی بی حدومرز داستان گوتیکی تمام عیاری خلق کرده است و از طرف دیگر با خلق امری شگفت و خارق العاده، ضمیر ناخودآگاه، توهم، رؤیا و اشیاء سوررئالیستی، نگارش خودکار و عشقی سوررئال داستانی فراواقعی نوشته است. محتوای داستان آمیزه ای از رؤیا و واقعیت در فضایی پرالتهاب و مالیخولیایی است و درعین حال مرز این دو مشخص و معین نیست. بر این اساس می توان گفت، شاملو از رهگذر گوتیک به سوررئالیسم رسیده است و به اوج پیوند این دو مکتب دست یافته است و نوآوری وی در خلق اثری که ترکیبی از دو مکتب مذکور است در سنت داستان نویسی فارسی تجربه ای قابل تأمل است.

مکتب گوتیک داستانهایی را با فضای آزاردهنده، تیره و ترسناک در برمیگیرد. مریشلی در انگلستان و احمد سعداوی در عراق از برجستهترین نویسندگان این مکتب هستند که آثارشان موردتوجه بسیاری از مترجمان، منتقدان و نویسندگان قرارگرفته است. در این پژوهش بر آنیم تا با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا به نقد تطبیقی رمان هیولای فرانکشتاین اثر مریشلی و فرانکشتاین فی بغداد اثر احمدسعداوی از دیدگاه مکتب گوتیک بپردازیم. یافتههای پژوهش نشان میدهد اصل گوتیک که بر ترس و وحشت استوار است، با خلق موجودی گوتیکی در این دو اثر صورتی تشدید یافته به خود گرفته است.درونمایه هردو اثر خشونت و مرگ است. این دو در این آثار روایتی را ارائه دادهاند که در عین شباهت سبکی و محتوایی، ازنظر ساختار روایت باهم متفاوتاند؛ روایت شلی روایتی منسجم و بههمپیوسته است اما روایت سعداوی روایتی ازهمگسیخته و تکهپاره است. شلی گوتیک و بهتبع آن خشونت را در خدمت بیان مضامین اخلاقی گرفته ولی سعداوی از این سبک جهت بیان مضامین سیاسی و اجتماعی و مسائل روز عراق بهره برده است.

در دنیای داستان نویسی، گوتیک گونه ای داستانی است که مرزهای میان واقعیت، توهم و جنون را مطرح می کند. بازی واقعیت و توهم با بهره گیری از مفهوم مرموز، خواننده را دچار دلهره ای درک ناپذیر می کند و به ویژه از موارد وهم و ترس های کلی درباره مرگ بهره می برد. این گونه داستان ها بیشتر در فضایی رنجور و بیمارگونه رخ می دهند. یکی از آثار مهمی که در سده نوزدهم در این سبک نوشته شد، رمان دکتر جکیل و آقای هاید نوشته رابرت لوئی استیونسون بود. این سبک در عرصه رمان نویسی ایران نیز راه یافت و ازجمله آثاری که مهم ترین شاخصه های این مکتب را داراست، رمان ملکوت است که ازلحاظ مضمون و شاخصه های مکتب گوتیک قابلیت انطباق با رمان دکتر جکیل را دارد. درماندگی و دوگانگی شخصیت ها، مسخ شدن، کشمکش و ستیز شخصیت ها با دنیای درونی و بیرونی، حضور ارواح، مکان های مخوف، مرگ، جنون، قتل های رعب انگیز، حوادث عجیب، ترسناک و غیرمعقول، هراس و ... از ویژگی های گوتیکی این آثار هستند.