احسان احمدی خاوه

بحث پیرامون مساله اراده و نقش آن در حیات بشر، قدمتی طولانی دارد. در حوزه تمدنی اسلام، ریشه های این بحث به نیمه اول قرن اولیه و تقابل اشاعره و معتزله باز می گردد. این مقاله که با روش کیفی و رویکرد توصیفی تحلیلی به مفهوم شناسی تطبیقی مساله اراده و اختیار در حوزه تعلیم و تربیت پرداخته است، تلاش می کند تا با تکیه بر الگوی «انسان مشکّک»، استنتاجی تازه در باب انسان شناسی و مسأله اراده داشته باشد. در این مدل تطبیقی که از متن قرآن، متون عرفانی و فلسفه صدرایی استنتاج شده است، انسان در عین آنکه یک «مفهوم متواطی» است، «موجودی مشکّک» است که مراتب بی نهایتی از وجود را مترتب است. از یک منظر می توان مراتب وجودی انسان را در چهار سطح مادی، مثالی، عقلی و الهی طبقه بندی نمود. از آنجا که در حکمت صدرایی، وجود، مساوق با علم و اراده است، اراده انسان نیز مشکّک است. هر مرتبه از وجود مشکّک انسان نسبت به مرتبه پیشین خود دارای اراده ای شدیدتر و بیشتر و نسبت به مرتبه بعدی، دارای اراده ای ضعیف تر است. اگر انسان موجودی مشکّک باشد و مراتب آگاهی و اختیار او نیز بر همین اساس، مشکّک و ذومراتب باشد، طبیعتا دیگر نمی توان از یک نظام و روش تعلیم و تربیت واحد برای پرورش همه این مراتب سخن گفت. هر لایه از آگاهی انسان و هر سطح از اراده او، نیازمند روش و نظام تربیتی خاص خود است.

از آنجا که تا کنون در تعلیم خوشنویسی از نظام نقطه گذاری استفاده شده است، این روش را می توان روشی ابداعی دانست. در این روش، دانش آموز بجای آنکه مجبور باشد درستی یا نادرستی نوشتن حروف را با محک نقطه بسنجد، می تواند با استفاده از مساحتی که یک حرف در جدول اشغال می کند به اندازه و هندسه درست خط نزدیک شود. البته برخی نیز روش پررنگ کردن را پیشنهاد داده اند که به نظر می رسد این روش نیز کارامد نباشد. چراکه صرفاً با حرکت دست و قلم دانش آموز روی سطور کمرنگ، بر اثر تکرار و تمرین، نوعی عادت شکل می گیرد و دانش آموز به لحاظ شناختی، از کم و کیف شکل گیری حروف آگاه نمی شود. استفاده از روش ترسیم جدول در خط تحریری ابداع نگارنده این مقاله است و تاکنون جایی سوابقی از این نوع تعلیم دیده نشده است. با این روش میتوان تاثیر مثبت و معناداری در بهبود خط تحریری دانش اموزان را مشاهده کرد.