بهنام افطاری

توجه ویژه به آینده یکی از نیازهای هر انسان و جامعه ای است. ما به عنوان یک مسلمان باتوجه به آیات و روایات مربوط به این زمینه، تعاریف مشخصی از آرمان شهر داشته و معتقدیم آرمان شهر اسلامی همان حیات طیبه و جامعه مهدوی است. باتوجه به اعتقادات مسلمانان و به خصوص شیعیان، وظیفه اصلی یک شیعه آماده سازی جامعه و خود برای چنین آرمان شهری است. این آینده روشن و وعده داده شده ساختنی و دست یافتنی است. در دوران غیبت کبری، وظیفه ولایت فقیه هدایت جامعه به سمت زمینه سازی ظهور است. مقام معظم رهبری با ترسیم نقشه راه رسیدن به چنین هدفی، پنج مرحله اصلی را: انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن نوین اسلامی ذکر کرده اند. در این مقاله با روش مرور بر ادبیات و اسناد و تحلیل گفتمان بیانات ایشان در رابطه با آینده استخراج و چارچوبی مفهومی برای تبیین آینده اندیشی ازمنظر ایشان ارائه شد که شامل مؤلفه های مختلفی ازجمله ملزومات، زیرساخت ها، پیشران ها و موانع، افق بلندمدت و دامنه وسیع و ترسیم حیات طیبه و جامعه مهدوی است. در هر کدام ازاین مؤلفات می توان موارد و موضوعاتی را مشخص کرد که نیازمند تمرکز و توجه بیشتر است.

یکی از موضوعات مهم در تمدن نوین اسلامی سازمان مطلوب و ویژگی های آن است. دلایل عقلی و نقلی زیادی در اهمیت سازمان و تشکیلات ذکر شده است که به عنوان نمونه می توان به بخشی از بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این رابطه اشاره کرد «تشکیلات یکی از فرائض هر گروه مردمی است که یک هدفی را دنبال می کنند. تشکیلات یعنی نظم، یعنی تقسیم وظایف، یعنی ارتباط و اتصال و زنجیره ای کارکردن؛ این معنای تشکیلات است. این چیزی است که نه فقط بد نیست، بلکه یک چیز خوب و بلکه یک چیز ضروری است. هیچ کاری در دنیا بدون تشکیلات پیش نمی رود. انقلاب اسلامی ایران هم بدون تشکیلات پیش نرفت و پیروز نشد». روش مورداستفاده در این پژوهش، مرور بر ادبیات و همچنین استفاده از روش کیفی تحلیل گفتمان و تحلیل اسناد است. برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی و در تمدن نوین اسلامی، آموزه های اسلامی پایه و اساس تمام حوزه ها بوده و داشتن تصویری درست از حوزه های مختلف، یک امر لازم به منظور طی صحیح این مسیر خواهد بود. مراجعه به آیات و سیره اهل بیت(علیهم السلام) به عنوان معدنی غنی و سرشار از معارف در ترسیم این تصاویر امری ضروری و واجب است. در این پژوهش با مراجعه به منابع مختلف علمی و بیانات مقام معظم رهبری در حوزه سازمان مطلوب، سعی شده است تا تصویری از این حوزه در تمدن نوین اسلامی در ابعاد پنج گانه پیشنهادی، هدف و چشم انداز، ساختار سازمانی و منابع انسانی، مدیریت و رهبری، فضا و محیط و فرهنگ سازمانی، ارائه شود.

آینده پژوهی را می توان علم کشف آینده ها و ساخت آینده مطلوب در نظر گرفت. برای رسیدن به این هدف روش های مختلفی در این حوزه توسعه پیدا کرده اند. یکی از این روش ها که بخصوص در حوزه مسائلی که دارای ذینفعان متعدد با تمایلات غیرهمگرا بوده و که برای تحلیل نتایج مذاکرات و مناقشات مورد استفاده قرار می گیرد؛ نظریه بازی ها است. به همین جهت بررسی پیشرفت های جدید در روش شناسی نظریه بازی ها در ایران به عنوان موضوع اصلی پژوهش حاضر انتخاب شد. بر این اساس می توان اشاره کرد که سوال اصلی پژوهش حاضر، عبارتست از: «پیشرفت های جدید در روش شناسی نظریه بازی ها در ایران و تحولات آن در حوزه آینده پژوهی چگونه است؟». نظریه بازی ها نوعی از نظریه انتخاب عقلانی محسوب می شود و همچنین، شکل تخصصی و ریاضی شده مدل بازیگر خردمند در نظریه های تصمیم گیری است. روش مورد استفاده در پژوهش حاضر فراتحلیل و مطالعات کتابخانه ای بوده است. پس از بررسی پایگاه مگیران با کلیدواژه «بازی»، ۱۰۰۰ مقاله که از روش بازی در پژوهش خود استفاده کرده اند در چند دور مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت ۴۳ مقاله حوزه آینده پژوهی که از روش بازی در پژوهش خود استفاده کرده اند انتخاب شد و در ۸ بعد اکتشافی یا هنجاری، افق زمانی، موضوع، منبع، نوع داده ها، ترکیب روش با دیگر روش ها، تعامل محور یا خبره محور و عمق روش مورد استفاده در پژوهش ها مورد بررسی قرار گرفت. براساس بررسی های صورت گرفته این نتایج حاصل شده است: نظریه بازی ها بیشتر بصورت هنجاری، بدون افق زمانی، در موضوعات اقتصادی و سیاسی، با استفاده از منابع کتابخانه ای، ترکیب کمی و کیفی، بدون ترکیب با دیگر روش ها، بدون مراجعه به خبرگان و با عمق مناسب در پژوهش ها مورد استفاده قرار گرفته است. در نهایت براساس نتایج بدست آمده توصیه هایی برای استفاده از روش نظریه بازی ها در پژوهش های حوزه آینده پژوهی برای استفاده پژوهشگران ارائه گردید.