جبار طالبی

زمینه و هدف: یکی از موضوعات مهم در پایداری تعاونی های تولید نقش این تعاونی ها در ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی است. هدف تحقیق سنجش و مقایسه سرمایه اجتماعی و مؤلفه های تشکیل دهنده آن بین کشاورزان عضو و غیرعضو تعاونی تولید بود. روش شناسی/رهیافت: نوع تحقیق کاربردی و آزمایشی شبه تجربی بود. جامعه آماری شامل کشاورزان تعاونی تولید آراز یک و دو (گروه آزمایش) و دشت قیقاج (گروه کنترل) در حاشیه رود ارس در شهرستان پلدشت به تعداد 460 نفر بود. مطابق جدول کرجسی و مورگان و روش نمونه گیری تصادفی با انتساب متناسب، 142 نفر از گروه آزمایش و 68 نفر از گروه شاهد به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ای بود که روایی آن با نظرات اساتید دانشگاه و پایایی آن با ضریب کرونباخ آلفا (73/0 تا 85/) تایید گردید. یافته ها و نتیجه گیری: میزان سرمایه اجتماعی در کل پایین تر از متوسط بود. طبق نتایج آزمون من ویت نی، میانگین رتبه ای سرمایه اجتماعی و مؤلفه های اعتماد اجتماعی، اعتماد به نهادهای دولتی، مشارکت و شبکه روابط به طور معنی داری در میان اعضای تعاونی تولید پایین تر از غیراعضاء بود. اما بین مولفه های انسجام اجتماعی و اعتماد به نهادهای مدنی تفاوت معناداری بین این دو گروه مشاهده نشد. لذا تعاونی های تولید مذکور توسط دولت به صورت بالا به پایین ایحاد شده که باعث از هم پاشیدن شالوده فرهنگ روستایی و کاهش اعتماد اجتماعی گردیده است. اصالت/نوآوری: مطالعات پیشین از طریق پیمایش، سرمایه اجتماعی را از دید اعضای تعاونی بررسی نموده اند. لذا استفاده از تحقیق تجربی ننایج قابل مفیدی برای ایجاد و مدیریت بهتر تعاونی ها فراهم می کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی آثار اقتصادی شرکت های تعاونی تولید آراز 1 و آراز 2 در منطقۀ آزاد ماکو انجام گرفت. این تحقیق از نوع شبه آزمایشی شامل دو گروه گندم کاران عضو تعاونی تولید (گروه آزمایش) و دشت قیقاچ (گروه کنترل) بود. تحقیق به روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسش نامه انجام شد. تعداد نمونه تحقیق 109 نفر بود. بر اساس نتایج، عضویت در تعاونی تولید باعث افزایش 39 درصدی هزینه های تولید، 60 درصدی عملکرد، 90 درصدی درآمد، 92 درصدی سود و 64 درصدی نسبت سود به هزینه شده است. به علاوه، عضویت در شرکت های تعاونی تولید باعث افزایش بهره مندی کشاورزان از دوره های ترویجی و بیمۀ محصولات کشاورزی و تهیۀ امکانات زندگی و خودرو  برای خانوارهای عضو شده است. نتیجۀ آثار فوق رضایتمندی 95 درصد اعضا از تعاونی تولید بوده است. با این حال، مزایای تعاونی بیشتر نصیب کشاورزان مرفه و این امر باعث افزایش فاصلۀ طبقاتی بین کشاورزان عضو شده است. به علاوه، تعاونی کماکان با مشکلات عدیده ای مواجه بوده است؛ از جمله: بالا بودن آب بها و نبود شفافیت در این زمینه، عدم فعالیت در بخش بازاریابی، نداشتن سیلو و ماشین آلات و ادوات کشاورزی، نداشتن کلینیک کشاورزی و بخش مشاوره فنی، ناکافی و ناکارآمد بودن دوره های ترویجی، مدیریت نامناسب عرضه و توزیع آب و لایروبی نشدن کانال های آب و مصرف بی رویه آب توسط کشاورزان و زهدار و ماندابی شدن زمین های پایین دست. بر اساس نتایج تحقیق، پیشنهاد شد که برای افزایش آثار مثبت تعاونی باید ضمن رفع مشکلات مذکور، به توزیع عادلانۀ نهاده ها و خدمات بین کشاورزان، به ویژه خرده مالکان، اقدام شود.