فیروزه دوخانی

مقدمه: علم باز یکی از مفاهیم کلیدی جامعه علمی است و هر نوع تغییر در ارتباط با آینده دانش علمی و انتشار آن را شامل می شود. به منظور ارائه نق شه جامع علمی حوزه موضوعی علم باز در دنیا، پژوهش حاضر درصدد است روند تکامل موضوعی و تاریخی این حوزه علمی، شبکه هم تألیفی و هم رخدادی واژگانی آن را بررسی نماید. روش شناسی: پژوهش از نوع کاربردی علم سنجی است که با رویکردی کمّی، با روش کتابخانه ای و بهره گیری از شاخص های علم سنجی، به بررسی وضعیت تولیدات علمی علم باز از ابتدا تا پایان سال 2019 پرداخته است. برای مصورسازی از نرم افزار وی.او. اس.ویور و گفی استفاده شده است.  یافته ها: تنوع حوزه های موضوعی در علم باز بسیار بود و اغلب مدارک علمی علم باز در حوزه علوم کامپیوتر و علوم اجتماعی نمایه شد ه اند. بررسی تاریخی موضوعی علم بازنشان داد دسترسی باز و داده های باز که جزء سه موضوع مورد توجه پژوهشگران این حوزه تا سال 2019 است، بر اساس شبکه هم واژگانی علم باز دارای رخداد های بالاتری نسبت به سایر مفاهیم بودند. آمریکا و انگلستان تأثیرگذارترین کشورها در حوزه علم باز بودند، در حالی که هیچ مدرکی از کشور ایران در اسکوپوس در حوزه علم باز نمایه نشده است. به علاوه، تحلیل شبکه هم نویسندگی پژوهشگران نشان داد نویسندگانی که دارای شبکه هم نویسندگی قوی تری هستند بر اساس تحلیل پایگاه اسکوپوس جزء نویسندگان پر تولید حوزه هم بودند. نتیجه : این حوزه میان رشته ای و تولیدات آن در طول سال های مورد بررسی روندی صعودی داشته است.

هدف: هدف تحقیق حاضر بررسی وضعیت کثرت گرایی روش شناختی و ابزاری در مقاله های پژوهشی فصل نامه کتاب ایران از سال های 1385-1389 و هم چنین  شناسایی رابطه آنها با یکدیگر و با نویسنده مسئول مقاله پژوهشی است.   روش پژوهش: روش تحقیق حاضر کتابخانه ای و از نوع تحلیل محتوا با رویکرد کمی است در این روش به استخراج مقوله های مورد بررسی در تحقیق از جمله نویسنده و مرتبه علمی، روش شناسی مورد استفاده در مقاله ها پرداخته شده است. جامعه ی آماری مورد بررسی 161 مقاله پژوهشی منتشر شده در فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصل نامه کتاب) در        سال های 1385-1389 است.ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی است، که با استفاده از آن به مشاهده و بررسی مقاله ها و استخراج مقوله های مورد پژوهش پرداخته شده است. روش آماری مورد استفاده در این مقاله جهت پاسخ به سؤال های اساسی، آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی) و جهت آزمون فرضیه ها، آمار استنباطی آزمون کای اسکوئر(خی دو) استفاده شده است.  نرم افزارآماری مورد استفاده جهت تجزیه و تحلیل داده  اس. پی. اس. اس. (18) است. یافته ها: بر اساس داده های به دست آمده نتایج حاکی از این است که از 161 مورد مقاله پژوهشی مورد بررسی 59 مورد (46/36%) پژوهش خود را بر اساس روش کثرت گرایی روشی و  12 مورد (4/7%) کثرت گرایی ابزاری انجام داده اند و هم چنین با توجه به نتایج آزمون کای اسکوئر، بین کثرت گرایی روش تحقیق و کثرت گرایی ابزار مورد استفاده رابطه معناداری وجود دارد. در حالی که رابطه ای بین رتبه نوبسنده مسئول از لحاظ مقاطع تحصیلی و درجه دانشگاهی و انتخاب نوع روش تحقیق  و ابزار مورد استفاده وجود ندارد. نتیجه گیری: یافته های پژوهش در این تحقیق نشان داد کثرت گرایی روشی و ابزار مورد استفاده در مقاله های فصل نامه کتاب ایران  در فاصله سال های 1385 – 1389 بسیار اندک است. (یعنی زیر 50 درصد و نزدیک به یک سوّم مقالات از روش گثرت گرایی استفاده کرده اند). لذا توصیه می شود برای استحکام بیشتر پژوهش ها و بالا بردن روایی و پایایی مقالات محققان اهتمام بیشتری به استفاده از روش ها و ابزارهای متعدد داشته باشند.