محمدرضا محمدقلی زاد

این نوشته در ابتدا نگاهی دارد به چگونگی انتقال نام هرموز از شهری بندری در نزدیکی میناب کنونی به جزیره جرون در نخستین سال از قرن هشتم هجری قمری و سپس به توصیف جهانگردان از جزیره هرموز تا سال 909ه.ق/ 1503.م یعنی چهار سال پیش از یورش اشغالگران پرتغالی به خلیج فارس میپردازد. آنگاه چگونگی اشغال بنادر خلیج فارس توسط آلفونسو دو آلبوکرک دریاسالار پرتغالی در 913ه.ق/ 1507.م و واکنشهای مردم بنادر شرح داده میشود و در ادامه به جزییاتی چند از شکست و بیرون رانده شدن پرتغالیها در 1031ه.ق/ 1622.م میپردازد. در پیوست نوشتار نیز شرح کوتاهی از احمد بن ماجد و نقش وی در امکان راهیابی پرتغالیها به خلیج فارس آورده شده است.

دریاچه ارومیه، یکی از حوزه های تمدن بسیار کهن ایران بشمار می رود. سرزمین های پیرامونی این دریاچه زندگی بشر را از ساده ترین شکل آن از گذشته های بسیار دور تاکنون بخود دیده و در گذر زمان دوره های گوناگون تمدنی و تاریخی را تجربه کرده است. از همین رو تقریباً از زمانی که رویدادهای تاریخی در این منطقه ثبت شده اند، می توان ردپایی از نام دریاچه ارومیه را در آنها یافت. همچنین می توان سیر تغییر نامهای گوناگون دریاچه ارومیه را در این منابع را پیگیری کرد؛ نام هایی که در هر دوره به انگیزه هایی متفاوت بر روی آن گذارده شده است. در این مقاله ضمن پرداختن به برخی نام های متفاوت دریاچه ارومیه در دوره های گوناگون تاریخی، به نامی کمتر شناخته شده در قرن هفتم هجری قمری با عنوان «شاها و تِلَه » اشاره و سوابق و ریشه این نام بررسی شده و مطالبی پیرامون آن آورده شده است.