محمدحسین اسماعیلی سنگری

پژوهش حاضر باهدف تبیینِ گذارهای ایدئولوژیکیِ نهضت جنگل با تأکید بر گذار از ایدئولوژی دولت عثمانی انجام شده است. نهضت جنگل در فرازوفرودهای هفت ساله از عمرش در چارچوب یک ایدئولوژی استقرار و قرار نداشت، ازاین رو، ضرورت داشت تا خواستگاه ها و گذار های ایدئولوژیکی آن مورد تبیین قرار گیرد. این پژوهش با روش تحقیق بنیادی نگارش شده و از نوع کیفی است. رویکردی توصیفی- تحلیلی دارد. داده های تحقیق می کوشد ضمن بررسی گذارهای ایدئولوژیکی نهضت جنگل، مؤلفه های گذار ایدئولوژیکی آن را از پان ترکیسم دولت عثمانی مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد. یافته های تحقیق نشان داده که نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی از ایدئولوژی های: سلطنت، مشروطه، پان ترکیسم عثمانی، چپ مارکسیسم؛ گذارِ ایدئولوژیک داشته است و گذارِ ایدئولوژیکی آن از پان ترکیسم دولت عثمانی مبتنی بر آرمان و اعتقاد به وطن خواهی و تقدم ایرانیت و حاکمیت ملی نسبت به ایدئولوژی اتحاد اسلام دولت عثمانی بوده است. درمجموع مقاله نشان می دهد که گذارهای ایدئولوژیک نهضت جنگل برگرفته از اساسنامه و مرامنامه نهضت و به شکل علنی به صورت اعلامیه ها و بیانیه های رسمی (روزنامه جنگل) و تحت شرایط داخلی و خارجی ایران در راستای حفظ استقلال ایران رقم خورده است.

هدف این پژوهش بررسی و تشریح چالش توأمان دیپلماسی انگلستان با دیگر قدرت های جهانی و با جنبش اجتماعی جنگل در ایران است. در این بررسی بر تعارضات گفتمانی و سیاسی بین انگلستان و دیگر قدرت های درگیر در ایران در دو دهه نخست سدهِ بیست تمرکز شده است. سپهر سیاست در آن شرایط شاهد نقش آفرینیِ: انگلستان، روسیه سپس شوروی، آلمان و عثمانی و نیز کشمکش های جنبش های اجتماعی با آن ها در دایره ی زنجیره هایی از تفاوت و هم ارزی و اعتبار بخشی یا اعتبار زدایی، مفصل بندی می شد. در آن حال جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک جنگلی با برخورداری از گفتمان سیاسی نوین به ارائه نظام معنایی جدید مبادرت ورزید و با مفصل بندی منحصربه فرد به غیریت سازی پرداخت و با ایجاد هژمون و سلطه ی منطقه ای خواستار استیلای نظام جمهوری در ایران گشت. در این راستا سؤال اساسی پژوهش این است که دیپلماسی انگلستان در تعارض هم زمان با آلمان و عثمانی چگونه گفتمان سیاسی جنبش جنگل را به چالش کشانده و نظام معنایی آن را دچار انسداد و توقف ساخته است؟ یافته ی پژوهش نشان می دهد رهبران جنبش جنگل گفتمان خود را با به حاشیه راندن متن و معنای گفتمانی رقیب و برجسته سازی عناصر و معانی گفتمانیِ خود و بر اساس غیریت سازی و تضاد با دو گفتمان: پادشاهی- سلطنتی و مارکسیسم- لنینیسم، مفصل بندی نمودند؛ اما در وقته ی طبیعی شدگی با تضاد حوزه ی گفتمانی و سیاسیِ انگلستان مواجه گردیدند، درنتیجهِ تفوق آن ها دچار گسست و واژگونی شدند. چارچوب نظریِ این پژوهش نظریه گفتمانی لاکلائو و موفه بوده و با روش کیفی نگارش شده و ماهیت روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی است.

تحلیل گذار و تبدیل نظام های حکومتی در چرخه نظام- جهان مدرن از عمده مسائل سیاست جهان و ایران است. هدف این پژوهش تحلیل چرخش نظام حکومتی ایران در دهه 1290. ش بر اساس نظریه نظام- جهان مدرن است. مفروض های این مقاله بر تغییرات همگن و بر فرگشت های تقسیم کار جهانی توسط دستگاه دولتی پرتوان تاکید دارد. سؤال اصلی پژوهش این است که تغییر و تبدیل نظام حکومتی ایران از قاجار به پهلوی در دهه 1920 چگونه بر اساس نظام- جهان مدرن قابل تحلیل است؟ در راستای جواب به سؤال فوق این فرضیه به عنوان جواب موردبررسی قرار می گیرد که گذار نظام حکومتی از قاجار به پهلوی متناسب با چرخش نظام – جهان مدرن در راستای تقسیم کار جهانی و تابعیت سازمان اجتماعی کار صورت پذیرفت. در فرگشت ابتدایی توسط دولت پرتوان کودتای سوم اسفند 1299. ش رخ داد و هژمون قدرت فائقه به شکل خشونت گرایانه و با نقش آفرینی قزاق ها نمود یافت. اما سپس با همگن سازی فرهنگی توسط بوروکراتها و متجددین روشنفکر موجبات تابعیت سازمان کار و چرخش از جامعه ی حاشیه ای به جامعه ی نیمه پیرامونی فراهم گردید. و ایران به منزله ی منطقه ی مزیت مند اقتصادی در انباشت سرمایه بیشتر برای اقتصاد سرمایه داری جهانی ایفای نقش نمود. اطلاعات مقاله به طریق اسنادی جمع آوری و با روش تحلیلی- توصیفی نگارش شده است.