سید میلاد هاشمی

پروفسور رابین دنل در باستان شناسی و دیرین انسان شناسی به عنوان متخصصی بسیار برجسته در زمینه مطالعات آسیا شناخته می شود. کتاب مورد بحث در این نوشتار، استقرارهای پارینه سنگی آسیا از انتشارات کمبریج، سنتزی هنرمندانه و قدرتمند از شواهد باستان شناسی پارینه سنگی، دیرین انسان شناسی و دیرین اقلیم شناسی قاره کهن است. این کتاب دربردارنده ایده های مهم و بعضاً نوآورانه ای است که نویسنده در طول حیات علمی خویش بدان ها دست یافته و بسیاری از آن ها را پیش از انتشار کتاب، در نوشتارهای جداگانه ای پرورانده بود. به عنوان نمونه، ایده گسترش علف زارهای وسیع از شمال شرق آفریقا تا شرق آسیا را می توان اشاره نمود. بر طبق نظر دنل، این کمربند علف زارها (ساوانا) موجب تسهیل در پراکنش گروه های انسانی و خروج برخی از آن ها از آفریقا شد. ایده دیگر دنل در این کتاب، احتمال گونه زایی و پیدایش انسان راست قامت از آسیاست که در نوع خود بسیار چالش برانگیز می نماید. قسمت عمده کتاب به تحولات اقلیمی و تطور و پراکنش گروه های انسانی در دوره های پلیئستوسن قدیم و میانی می پردازد. عمده اطلاعات کتاب در مورد ویژگی های گروه های انسانی و جانوری و نیز، نوسانات اقلیمی از پهنه هایی حاصل شده است که محوطه های مهمی از دوران پارینه سنگی قدیم حاوی سنگواره های انسانی دارند و نیز، مطالعات دیرین اقلیم شناسی در آن ها به خوبی انجام شده است. کتاب مورد بحث امروزه به عنوان یکی از نخستین تلاش های جامع و موفقیت آمیز برای تعدیل دیدگاه آفریقامحوری در باستان شناسی پارینه سنگی قدیم در نظر گرفته می شود.

پروفسور رابین دنل یکی از شناخته شده ترین باستان شناسان پارینه سنگیِ آسیاست. کتاب اخیر ایشان که از سوی انتشارات رُتلج در سال 2020 میلادی به چاپ رسیده است، از نمونه های خوبِ وام گیری از مفاهیم بوم شناسی و زیست شناسی و بطور خاص، زیست شناسی تهاجم در باستان شناسی محسوب می گردد. تمرکز این کتاب بر مسأله پراکنش گروه های انسانی و ساز و کارهای پویاییِ قلمرو زیستی آن ها در سرتاسر قاره آسیا در طول دوره های پارینه سنگی میانی و جدید است. در این کتاب، گونه ما، یعنی انسان مدرن به عنوان یک گونه مهاجم از دید بوم شناسی معرفی می شود؛ زیرا این گونه به سرعت در سرتاسر قاره کهن ساکن شد و سایر گونه های سرده انسان مانند نئاندرتال ها را منقرض کرد و به گوناگونیِ زیست شناختیِ این سرده برای همیشه پایان داد. به دلیل جامعیت، بهره گیری از به روزترین شواهد و انتشارات مرتبط و نیز، استفاده از رویکردهای میان رشته ای، مطالعه کتاب مورد بحث برای باستان شناسان علاقه مند به مبحث تحرک جمعیت های انسانی، باستان شناسی چشم انداز و چگونگی خروج انسان مدرن از آفریقا و کلنی سازی آسیا توصیه می شود.

این مقاله به زبان ساده و بطور مختصر، به موضوع حضور نخستین انسان در ایران می پردازد. پژوهشگران، تاریخچه و روند پیدایش و زندگی انسان را از ابتدا تاکنون، «تطور انسان» نام نهاده اند که بیش از همه، شاخه دیرین انسان شناسی بطور همه جانبه بدان می پردازد. تطور یا فرگشت در لغت به معنای از حالتی به حالتی دیگر شدن در طول زمان است. تطور انسان به داستان پیدایش و زندگی انسان ریخت ها از ابتدا تا پیدایش و زندگی انسان هوشمند (ما) اطلاق می شود. در مطالعات مربوط به تطور انسان، برخی پژوهشگران، تاریخچه زندگی نخستی ها را نیز از دیدگاه های زیست شناسی، بوم شناسی و جانورشناسی بررسی می کنند. مطالعات امروزی در مورد تطور انسان و بطور کلی زیست شناسی تطوری، مرهون یک عمر تلاش چارلز داروین انگلیسی است. در این مقاله ابتدا به دیدگاههای داروین و نگاه تطوری او و در ادامه به نگاه مذهبی در غرب و شرق در مورد تطور داروینیستی و در نهایت به موضوع حضور و زندگی انسان در ایرانِ پیش از تاریخ پرداخته خواهد شد.