حمیدرضا شاملو

نقش بزه دیده در ارتکاب جرائم از موضوعات مهمی است که تحت عنوان بزه دیده شناسی علمی مورد بحث و بررسی است. در این مقاله تلاش شده به بررسی این سؤال پرداخته شود که از منظر فقه و حقوق و در پرتو بزه دیده شناسی علمی، نقش بزه دیده در زنای همراه با اغوا و فریب چگونه قابل تحلیل است؟ مقاله حاضر توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته شده است. یافته ها بر این امر دلالت دارد که جایگاه بزه دیده شناسی علمی در فقه و حقوق کیفری ایران بسیار محدود است و در جرائم حدی، برای بزه دیده نمی توان نقشی قائل شد. درخصوص نقش بزه دیده در زنای همراه با اغوا و فریب نیز بحث اغوا و فریب اساساً چنانچه در تحقق رضایت تأثیرگذار باشد، مورد توجه است و به عنوان عامل مستقلی مورد بحث نیست. درواقع برای بررسی نقش بزه دیده در زنای همراه با اغوا و فریب باید بر عنصر رضایت متمرکز شد. چنانچه رابطه جنسی بدون رضایت صورت گرفته باشد، زنای به عنف محسوب شده و مرتکب محکوم به اعدام است و زن بزه دیده مسؤولیت کیفری ندارد. اثبات زنای به عنف در شرایطی که زنا همراه با اغوا و فریب صورت گرفته باشد، برعهده بزه دیده بوده و به سادگی امکان پذیر نیست، زیرا مجازات آن برای مرتکب بسیار سنگین است، خصوصاً که ممکن است آشنایی قبلی وجود داشته و نشانه هایی از رضایت نیز در اغوا و فریب وجود داشته باشد. رابطه جنسی در شرایطی که بدون اجبار باشد، زنا محسوب شده و در این گونه جرائم درواقع بزه دیده ای وجود ندارد و بزه دیده خود نیز بزه کار می باشد.

نهضت سربداران (736 783 ق)، در اواخر کار ایلخانان مغول، بر اثر ظلم و تعدّی حکّام مغولی و نبود قدرت مرکزی مقتدر برای جلوگیری از هرج و مرج رخ نمود و منجر به تشکیل دولت سربداران خراسان شد. این نهضت، به دلیل صبغه انقلابی و مردمی اش، مورد توجه جریان های انقلابی ایران معاصر ازجمله انقلابیون چپ قرار گرفت. کتاب نهضت سربداران خراسان نوشته پطروشفسکی با ترجمه کریم کشاورز، به عنوان یکی از روایت های اثرگذار پژوهشی درباره سربداران، از منظر گفتمان مارکسیستی به تاریخ این جنبش نگریسته و تاریخ سربداران را در چارچوب گفتمان خود صورت بندی و تحلیل کرده است. یافته های این پژوهش با استفاده از روش تحلیل گفتمان لکلائو و موفه نشان می دهد که چگونه گفتمان انقلابی چپ، طی این کتاب، تلاش کرده تا نهضت سربداران خراسان را بر مبنای گفتمان ماتریالیستی و طبقاتی خویش تفسیر و تبیین کند و گفتمان خود را در قرائت تاریخ این نهضت مبنای روایت و تحلیل قرار دهد.

عباسیان - دومین سلسله حکومت گر در تاریخ اسلام - از دوران شروع مبارزه سیاسی علیه امویان تا دوره های بعدی حیات سیاسی خود، همواره بر منابعی در اثبات مشروعیت سیاسی تکیه داشته اند. آنان در آغاز با اتّکا بر مشروعیت ناشی از پیوند نسبی با پیامبر(ص) توانستند امویان را برانداخته و حکومت را به دست آورند. این پژوهش بر آن است تا با گردآوری اطلاعات و داده های تاریخی به روش کتابخانه ای و واکاوی آن ها، نشان دهد چگونه تغییر در صف بندی سیاسی دشمنان عباسیان، باعث شد آنان با تغییر در منابع مورد اتّکایشان در مشروعیت سیاسی، روایی دولتشان را تثبیت و تبلیغ نمایند. همراهی ابتدایی آنان با نظریه مشروعیت شیعه و سپس زاویه گرفتن با آن در مواجهه با دشمنان نوپدید، نشان می دهد که عباسیان هدف غایی خود - حفظ قدرت - را برتر از هر اندیشه و انگیزه دیگر می دانستند. یافته های این پژوهش نشان می دهد تغییر در منابع مشروعیت، ارتباط مستقیمی با صف بندی های سیاسی دشمنان عباسیان تا پایان خلافت مأمون داشت؛ تا آنجا که می توان از منابع به کار گرفته شده توسط آن ها برای القای مشروعیت به آگاهی هایی درباره دشمنان سیاسی آنان دست یافت

آیات 172 و 173 اعراف مشهور به آیات میثاق از پیچیده ترین آیاتِ قرآنی به لحاظ تفسیری است. یکی از مباحث اصلی در تفسیر این آیات بحث موطن أخذ میثاق است؛ به این معنا که، این میثاق الهی که مفاد آن ربوبیّت الهی و عبودیّت انسان است در کجا بسته شده و صحنه ای که پرسش «أ لَسْتُ بِرَ بِّکُمْ» و پاسخ «بَلی» در آن رخ نموده در کجاست؟ مفسران از دیرباز نظرهای متفاوتی درباره موطن أخذ میثاق در این آیات ابراز داشته اند؛ از جمله علامه طباطبایی عالم ملکوت را موطن أخذ میثاق می داند اما آیت الله جوادی آملی این نظر را نقد و ردّ نموده و موطن فطرت را موطن أخذ میثاق دانسته است. این مقاله در پی آن است که، پس از تقریر نظر این دو مفسر، نشان دهد: قول ملکوتی بودن أخذ میثاق با مبانی قرآنی و برهانی سازگارترست و دیگر آنکه تمام مواطنی که برای أخذ میثاق از سوی مفسّران صورت بندی شده است به دو موطن ملک و ملکوت قابل ارجاع است.