زینب مصدق

افسانه ها در نگاهداشت میراث فرهنگی کهن ازجمله آیین ها، آداب و رسوم و سنن همواره جایگاهی ویژه داشته اند. مردم کهگیلویه و بویراحمد با انتقال سینه به سینه آن ها به نسل های آینده، یکی از اقوامی برشمرده می شوند که توانسته اند در پناه حفظ میراث نیاکان خود، فرهنگی دست نخورده به جامعه کنونی عرضه کنند. در این پژوهش با استفاده از 130 داستان شفاهی این منطقه که به روش میدانی ثبت و ضبط شده است به بررسی چگونگی نقش زنان بر اساس الگوی ریخت شناسی پراپ پرداخته می شود. زنان در ساختار این داستان ها به منزله قوه محرکه رخدادها در نقطه های فراز و فرود قصه ها حضوری فعال و پربسامد دارند. نقش های همسر، دختر، مادر، پیرزن، نامادری و کنیز به ترتیب میزان کنش هایشان در قالب شخصیت های شریر (24 بار)، یاریگر (20 بار)، قهرمان (17 بار)، شاهزاده خانم (12بار)، بخشنده (8 بار)، قهرمان دروغین (4 بار) و گسیل دارنده (2 بار) علاوه بر نشان دادن حضور پررنگ زنان در ساختار داستان ، عامل اثرگذاری های عمیق در درک بایدها و نباید ها محسوب می شوند . پیامد کنش های زنان به منزله عاملان اصلی، علاوه بر نهادینه کردن ارزش های عمیق و مثبت فرهنگی و اجتماعی با توجه به رسوایی، تحقیر و مجازات شخصیت های شریر و قهرمانان دروغین در پایان، می تواند عامل بازدارنده در برابر اعمال غیراخلاقی و ناشایست جامعه باشد. زنان در نقش شریر و قهرمان دروغین در پایان داستان به شدت مجازات شده و حتی در بسیاری موارد جان خود را ازدست داده اند. این جریان از جنبه های مختلف فرهنگی می تواند زمینه عبرت گیری و اثرگذاری مثبت در سطح جامعه محسوب شود.

تولد به عنوان یکی از اسرارآمیزترین جنبه های پیدایش،از شاخص های اصول و باورهای انسان است. انسان ها با درج باورهای خود نسبت به زایش، اشتیاق به زندگی و تداوم آن ، از راه افسانه ها، این باور را به آیندگان نیز انتقال داده اند. در بسیاری از افسانه های عامیانه کهگیلویه و بویراحمد، تولد قهرمان یا زمینه های آن در برابر عملکردهای وی پس از تولد، از برجستگی بیشتری برخوردار است.هدف پژوهش حاضر بررسیو نشان دادن انواع تولدهای فراهنجار، فرایندهای خلاف معمول در به دنیا آمدن قهرمان، مردن و دوباره زنده شدن به اشکال گوناگون،اعتقاد به جاودانگی و زیستن پس از مرگ در باور مردم کهگیلویه و بویراحمد است.در این دسته از افسانه ها، تولد انواع و اقسامی دارد که به خاطر تفاوت و تنوع آن ها، قابل تفکیک است. از نظر روساخت، هیچ تولدی ظاهراً شبیه تولد دیگر نیست اما در اساس، بن مایه و ژرف ساخت همه ی آن ها یکسان بوده و اگر تفاوتی وجود دارد در روساخت یا شکل ظاهری افسانه است. علاوه بر این نشان داده می شود که تولد غیرمعمول قهرمان در افسانه های جادویی نسبت به این عنصر در داستان های غیر جادویی بیشتر به چشم می-خورد. این پژوهش با بررسی عنصر تولد فراهنجار و انواع آن در افسانه های شفاهی - جادویی کهگیلویه و بویراحمد به شیوه ی توصیفی-تحلیلی انجام شد. در این جستار نشان داده شد که تولد انواعی دارد که خود به زیرشاخه هایی مانند انواع منشأ تولد تقسیم می شود.