پریسا علیمحمدی

هرگاه بخواهیم نقوش هندسی اسلامی را چون یک پدیدار ببینیم، باید متوجه آن باشیم که این نقوش آن تجربه ی ادراکی هستند که در آن شیء معینی مقابل خود نداریم. چنین خصیصه ای تجربه ی ادراکی عام است: "نقوشی که در هم می پیچند". و به این معنیست که در نقوش هندسی اسلامی ما شکل (figure) نداریم. این ما را به بحث شکل-زمینه[1]می برد. رابطه ی شکل زمینه بحث مهمی در ادراک بصری و هنر است. رابطه ای که باعث می شود در میدان دید بخشی از میدان دید برای ما شکل تلقی شود و شیئی ادراکی. روابطی درونی در انیوه موج های نور بازتابیده از محیط اطراف نیاز است تا برخی واحدی را تشکیل دهند. این همان فرایند دیدن است. در هنر بصری نیز اغلب با شکلی سر و کار داریم. در نقوش هندسی اسلامی چنین نیست، یا حداقل به آن معنا که تاکنون دیده ایم چنین نیست. آیا چنین چیزی نوعی سردرگمی نیست؟ ممکن است بپرسیم اگر هنر بنا نیست شیئی ادراکی را تحویل دهد، پس به چه کار می آید؟ آیا دست کم برای انسان امروز که وقت کافی ندارد داشتن اثری حاضر در دست ارزش بیشتری ندارد؟ نقوش هندسی اسلامی با دعوت به تأمّل شناخته می شوند و باور ما این است این تأمّل همان دعوت به ماندن و مشارکت در کار دیدن است. این که چگونه چنین چیزی ممکن می شود پرسش اوّلیّه ی ماست. ولی پرسش اصلی و پسین ما این است که در شهرهایمان چگونه راه حلّی معادل خواهیم یافت؟  این پژوهش از لحاظ ماهیت از نوع کیفی، از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش پژوهش، از نوع مطالعه ی موردی (case study) است. روش گردآوری اطلاعات روش کتابخانه ای و مشاهده از طریق بررسی متون، اسناد، و کاربرد قوانین ادراک است. بررسی چهار نقش از نقوش هندسی اسلامی با استفاده از مؤلّفه های گشتالت نتایجی مبنی بر چگونگی چندلایگی این نقوش و واگذاری ادراک به خود بیننده است. نظام هندسی برهم نهاده ی نقوش، با حسی که از نفوذ، چندلایگی و عمق برمی انگیزد الگوی هندسی مناسبی برای طرح ریزی شهر های جدید و محیط های شهری پویا ارائه می دهد. انتظام درونی این نظام هندسی متفاوت با نظام انتزاعی و بی ارتباط درونی هندسه ی رایج اقلیدسی است. در پایان آن چه دست می دهد امکانی برای فکر کردن است، به این معنی که به جای پیروی از داده های از پیش موجود و خط های برنامه ریزی شده، خود شهروند بتواند راهی برای تعامل با شهر فکر کند.     [1] Figure-ground relationship

در عصر حاضر با وجود پیشرفت های نرم افزاری و نیز استفاده از رویکردهای گوناگون مانند ساخت تکاملی و رهیافت محاسباتی، طراحان موفقیت کمتری در پیوند ایده های خویش به محصول نهایی کسب می نمایند. رویکرد ساخت تکاملی موضوع تسلسل و فرآیندهای شکل گیری را بیشتر هدف قرار داده، در حالی که رهیافت محاسباتی محصول محورتر بوده و توانایی ارائه طرح های پیجیده را دارا می باشد، بنابراین با پیوند این دو رویکرد شاید طراحی تا ساخت انسجام بیشتری یافته و محصول نهایی شباهت بیشتری به ایده اولیه ای داشته باشد که در ذهن طراحان بوده است. این پژوهش براساس معیار هدف در گروه پژوهش های کاربردی، بر اساس معیار زمان گردآوری داده ها در گروه پژوهش های پیمایشی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل افرادی است که در این زمینه دارای پیشینه پژوهش و مطالعه بوده و اطلاعات کسب شده از این طریق دارای روایی و پایایی قابل ملاحظه ای می باشد، حجم نمونه در این پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS SAMPLE POWER برابر با 200 نفر و شیوه نمونه گیری در این پژوهش نمونه گیری تصادفی ساده می باشد. ابزار تجزیه وتحلیل اطلاعات پرسشنامه ای نرم افزارهایSPSS & AMOS می باشند. به منظور بررسی فرضیه های پژوهش از آزمون تی تک نمونه ای و مدل عاملی مرتبه اول استفاده گردیده است. یافته های این پژوهش نشان داد که؛ تحقق همبستگی و انسجام فرآیند ایده- محصول در زمان حال، منوط به استفاده درست و بجا از رویکرد ساخت تکاملی و رهیافت محاسباتی است. متغیرهای موجود در طراح شامل حدس، ارزیابی و تصمیم گیری باشد، در حالی که متغیرهای ابزاری منوط به رایانه شامل انجام محاسبات پیچیده و ارائه طرح های چندبعدی و پیچیده است.  اهداف پژوهش: تبیین همبستگی ایده- محصول در روند ساخت تکاملی و رهیافت محاسباتی. بررسی نظام ساخت تکاملی در معماری سنتی و مدرن. سؤالات پژوهش: ایده محصول در روند ساخت تکاملی و رهیافت محاسباتی چه نقشی دارد؟ نظام ساخت تکاملی و رهیافت های محاسباتی چه تفاوت هایی در معماری سنتی و مدرن دارد؟

بیان مسئله: امروزه علی رغم گسترش و بسط موضوعات بینارشته ای علوم شناختی، روانشناسی و معماری، درباره نقش آگاهی و ناآگاهی طراحان در فرآیند آفرینش اثر انگاره ای قطعی، واضح و روشن وجود ندارد. از سوی دیگر به خاطر نبود روشی برای خلق معانی مشترک، شکافی عمیق میان فضای اندیشیده شده و فضای درک شده ایجاد شده است. تغییرات بنیادین و دگرگونی های پیوسته در طراحی پژوهی و هم پیوندی آن با معماری و آموزش امروز منجر به گسست تجربه مستقیم طراحان از الگوهای فضایی ثابت و در پی آن عدم شکل گیری روند طبیعی و دگرگونی کهن الگوهای معماری برای بازنمایی مفاهیم ازلی و سرمشق ها شده است. هدف پژوهش: این مقاله به معرفی ویژگی هایی از واحدهای فضایی معماری ایرانی که در آثار طراحان ایرانی امروز تداوم داشته است می پردازد و با تبیین نحوه تأثیر تجربه مستقیم و زیسته طراحان در آفرینش فضا، بر بازنمایی کهن الگوها در فرآیند تولید معماری، از میان کهن الگوهای برگزیده می پردازد. روش پژوهش: با استفاده از روش کیفی تحلیل محتوا، بر مبنای نظریه داده بنیان، آثار معماران ایرانی تحصیل کرده خارج از کشور به عنوان داده جمع آوری شده است؛ این آثار به روش سیستماتیک استراوس و کوربین و بر اساس معیاره فضای مادی و معنایی به کهن الگوهای باغ ایرانی، حیاط میانی، ایوان و چارطاقی، دسته بندی می شوند. این دسته بندی شامل کدگذاری باز، محوری و انتخابی است. سپس از میان چهار کهن الگوی انتخابی، مواردی که معماران مورد مطالعه، تجربه مستقیم و زیسته در فضای آن را داشته اند مشخص و با نتایج دسته بندی مقایسه می شوند. نتیجه گیری : یافته ها نشان می دهد تجربه زیسته طراحان در بازنمایی کهن الگوهای معماری نقش مستقیم دارد. گرایش به شبیه سازی فضاهای کهن الگوی حیاط میانی که ایرانیان در آن تجربه زیسته و پیوسته دارند بیشتر است. تداوم عناصر معنابخش به فضای ایوان و ظهور برخی نظام ها و نقش مایه ای باغ ایرانی در مواردی نادر مشهود است.

بیان مسئله: طراحی و روش های آن همواره یکی از دغدغه های مهم افرادی بوده است که در عرصه های آکادمیک و حرفه ای در قلمروهای مختلف آن فعالیت می کنند. معماری به عنوان یکی از رشته های مرکزی این حوزه فعالیت است که چگونگی پیدایی آثار آن در دوران مختلف، دیدگاه اندیشمندان و صاحب نظران را از زاویه های متفاوت به چالش کشیده و نتایج مطالعات گویای نظرات ضد و نقیض در حوزه روش شناسی طراحی است. در این میان برخی پژوهشگران روان شناسی و انسان شناسی معتقد به تأثیر برخی عوامل غیر مستقیم در پیدایش آثار هنری هستند که باعث ایجاد منظرهای تازه در تحلیل آثار هنری و ارجاع آن به برخی عوامل ناخودآگاه شده است. هدف تحقیق: هدف از تحقیق حاضر بررسی برخی عوامل و ابعاد پنهان در شکل گیری یک اثر معماری است که طراح مستقیماً در آن دخالت نداشته و به صورت ناخودآگاه روش طراحی او را تحت تأثیر قرار می دهد. روش تحقیق: در این پژوهش با بهره گیری از ساختار روش «نقد اسطوره ای» و با رویکردی تحلیلی- تطبیقی و روش استقرایی، به بررسی عناصر و مفاهیمی که به صورت ناخودآگاه در آفرینش اثر نقش داشته و به بن مایه های اساطیری آن تأویل می نماید، پرداخته شده است. بدین منظور، نخست نحوه ظهور کهن الگوها در معماری تشریح می شوند. سپس یک نمونه کهن الگوی معماری انتخاب و با روش مورد پژوهی، اثر یک طراح معاصر با کهن الگوی انتخابی تطبیق داده می شود. نتیجه گیری: با استفاده از ساختار روش نقد اسطوره ای معلوم گردید نظام فضایی پایانه بندری یوکوهاما، که یک معمار ایرانی تبار در طراحی آن نقش اساسی داشته است، با نظام فضایی کهن الگوی باغ ایرانی در انطباق است.

فرآیند تولید محصول نه آنقدر پیچیده است که انسان از فهم آن عاجز باشد، و نه تا اندازه ای ساده است که هرکسی بداند از کجا شروع شده و دقیقا کجا به پایان می رسد. اما چیزی که بسیار واضح است محصولی است که از این فرآیند بدست می آید و در معماری به آن عینیت بخشیدن به ایده های ذهنی و تولید عناصر محسوس گفته می شود. در حقیقت، سابقه تبدیل ایده به محصول به زمان سکونت در غارها می رسد و این تجربه طراحی معماری سابقه ای چندین هزار ساله دارد. با به بوجود آمدن کامپیوتر، بشر توانست از آن در بعضی کارها کمک بگیرد. اما به تازگی و در دهه های اخیر تجربه معماری رایانه محور، افق های نو و بدیعی را برای معماران گشوده است البته تمام تأثیراتی که رهیافت محاسباتی بر معماری گذاشته مثبت و به نفع معماری نبوده است ولی در کل ما در این بحث به تأثیرات مثبتی که این معماری می تواند بر روی معماری امروز ما بگذارد را شرح می دهیم .اکنون این سوالات مطرح است که آیا در آینده رایانه جای معمار را خواهد گرفت؟ و طراحی ها نیازی به وجود معمار به عنوان خالق اثر نخواهد داشت؟ همچنین حلقه مفقوده بین معماری سنتی و معماری مدرن کجاست؟ و آیا رهیافت رایانه ای می تواند نقشی در اتصال این دو را بازی کند؟ در نهایت لازم است بگوییم این پژوهش دارای ماهیّتی «تبیینی» است و از سوی دیگر با توجه به کلیت موضوع، رویکرد حاکم بر این پژوهش «کاربردی» می باشد.

در دنیای مدرن امروزی، باتوجه به تغییر سبک زندگی افراد جامعه، فضاهای تجاری، جزو جدایی ناپذیر شهرها هستند و افراد پس از خانه و محل کار، بخش عمده ای از زمان خود را جهت رفع نیازهای مادی، گذران اوقات فراغت و تعاملات اجتماعی در آن ها سپری می کنند. گونه شناسی متفاوتی از فضاهای تجاری شاخص، نظیر بازارهای تاریخی، عرصه های تجاری، راسته ها و بورس ها، مراکز خرید تک صنفی و مراکز خرید شهری در تهران وجود دارد که در مقیاس های متفاوتی عمل می کنند. از بررسی ادبیات نظری پژوهش چنین برمی آید که عموم تلاش های انجام شده پیرامون مراکز خرید، به حوزه تاریخی و اجتماعی توجه داشته است. دراین میان کمتر پژوهشی انجام شده که سعی در پیوند مفاهیم مرتبط این حوزه با شاخص های برنامه ریزی معماری داشته باشد. پژوهش حاضر درصدد است تا با نزدیک شدن به پاسخ این سؤال که چگونه می توان شاخص های برنامه ای تحول یافته در مراکز خرید سه دهه اخیر تهران را در قالب الگوهایی شناسایی نمود، به تحلیل پنج گانه مراکز خرید از منظر شاخص های برنامه ای، در راستای رسیدن به تبیینی معتبر و تکرارپذیر، بپردازد. بدین منظور، ضمن بررسی مراکز خرید فعال در مقیاس شهری، شش مرکز خرید به روش نمونه گیری خوشه ای موردسنجش قرارگرفته است. داده های کمی و کیفی حاصل از مشاهده، برداشت میدانی، ترکینگ، ترسیم گرافیکی و غیره درقالب نمودار و دیاگرام های تحلیلی مورد ارزیابی قرارگرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مراکز خرید سه دهه اخیر شهر تهران، درراستای تغییر کارکرد خود، از صرف اقتصادی به فرهنگی و اجتماعی، دچار تغییر در برنامه شده و این امر در شاخص هایی نظیر نوع و میزان اختلاط صنفی، نسبت فضای مکلف به غیرمکلف، تنوع تیپولوژی مخاطبین مراکز خرید و غیره بروز پیدا کرده است.

این مقاله با هدف شناخت تجربه باواسطه و تأثیر آن بر دانشجویان معماری معاصر ایران، به بررسی ویژگی  رسانه ها و مطالعه موردی دانشجویان دو دانشگاه تهران و آزاد اسلامی تهران در سال 85-86 پرداخته است. به دلیل حضور قدرتمند رسانه ها در زندگی معاصر که مفهوم زمان و مکان را دگرگون ساخته است، افراد در زمینه های گوناگون به دلیل سرعت، سهولت، هزینه کم دسترسی و جذابیت، بخش عمده ای از دانش و تجربه خود را از طریق این واسطه ها در مقیاسی جهانی کسب می کنند. در عرصه معماری ایران نیز ما با وجود رسانه ها با دیدگاهی جهانی مواجه شده ایم که تفاوت های بنیادی و جبری زیادی با گذشته دارد. به طور کل این تحقیق در جستجوی شناخت نقش رسانه در شناخت دانشجویان از معماری بوده است که بر اساس آن بخش عمده از این شناخت (هر دو دانشگاه) از طریق رسانه ها کسب شده ولی به دلیل عدم احاطه کامل به روند یک اثر و مبانی فلسفی و مسایل اجتماعی- فر هنگی بستر آن، در مواردی سطحی و انسجام نیافته است. در صورتی که رسانه ها با توان عظیم خود می توانند نقش عمده ای در سیستم آموزش دانشگاهی ایران داشته باشند.