رحمان یاسی

جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی حکومتی بی بدیل در عصر حاضر، می باید الگویی کارآمد و بومی را در این مسیر اتخاذ کند و با توجه به اسلامی بودن حکومت، بهترین و متقن ترین منبع برای استخراج چنین الگویی، قرآن کریم است. برای دستیابی به الگوی قرآنی خط مشی گذاری، مسیر تحقق انسجام اجتماعی که از جمله مهم ترین و پربسامدترین موضوع های مورد بررسی اندیشمندان و محققان علوم اجتماعی از دیرباز تاکنون بوده است، در 23 سال نزول قرآن با استفاده از روش تحلیل مضمون و با رویکرد تفسیر تنزیلی تجزیه و تحلیل شده است. به نظر می رسد الگوی خط مشی گذاری انسجام اجتماعی قرآن کریم شامل دو فرایند کلی است: جریان گفتمان سازی و استقرار گفتمان و جریان مدیریت گروه ها و افراد. چهار گام اساسی جریان اول شامل تبیین خط مشی ها، ابلاغ خط مشی ها، گسترش و استقرار خط مشی ها و آسیب شناسی و اصلاح است. هنجارسازی و تبیین ارزش ها و ابعاد اساسی گفتمان جدید، شناسایی و طرد بینش ها و رفتارها و دال های ناشایست گفتمان غالب، تنظیم شیوه عمل در موضوع های اجتماعی مهم و مبتلابه عموم از جمله مهم ترین مضامین سازمان دهنده این جریان هستند. چهار گام اساسی شناسایی شده در جریان مدیریت گروه ها عبارتنداز: تمهید و تجهیز مجریان، استقامت و جذب حداکثری، ثبات قدم و برخورد قاطع، تنظیم روابط امام-امت و برخورد با منافقین. این دو جریان در قالب بسترهایی از قبیل شناسایی خطرات و مخاطرات، دشمن شناسی و توجه به سنت های الهی و با بهره گیری از شیوه های مؤثر از جمله انگیزش، تنظیم تدریجی، جذب حداکثری، ابلاغ و آگاه سازی، تذکر و استمرار، مدیریت شده و پیش می روند.

وحی به عنوان یکی از منابع اختصاصی معرفت دینی، جایگاهی ویژه در ادبیات قرآنی دارد و اتخاذ الگویی صحیح جهت باورمند نمودن مردمان عصر نزول به این واژه را می توان از اقدامات شگفت شارع مقدس محسوب نمود. این واژه و مشتقات آن بیش از 70 بار در قرآن کریم بکار رفته اند. از طریق بررسی روند نزول آیات مشتمل بر واژه وحی و پیوند مفاهیم مرتبط، می توان به الگویی که شارع مقدس جهت معتقد نمودن جامعه به وحی و قداست آن مدنظر داشته است، دست یافت. دستیابی به چنین الگویی می تواند زمینه ساز طراحی الگویی شایسته جهت خط مشی گذاری فرهنگی مطلوب در مسیر باورمند نمودن جامعه به مفاهیم والای ارزشی محسوب گردد. در پژوهش حاضر با بهره گیری از روش شناسی تفسیر تنزیلی از یک سو و روش شناسی تحلیل مضمون از سوی دیگر، آیات مشتمل بر واژه وحی و مشتقات آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و پس از طی مراحل تحلیل مضمون، برداشت روش شناسانه محقق از الگوی مدنظر پروردگار متعال در پیاده سازی واژه وحی در جامعه ارائه و الگوی مطلوب انتزاع شده است. بر اساس نتایج تحقیق، الگوی مدنظر مشتمل بر سه بُعد و هر بُعد نیز مشتمل بر مجموعه ای از مولفه هاست. بُعد «اعتقادی و فرهنگی-اجتماعی»؛ مشتمل بر مولفه هایی از جمله: تبیین چیستی و از کجایی مفهوم برای مخاطبین و تبیین مستمر ویژگی های مفهوم، بُعد «مدیریتی و اجرایی»؛ مشتمل بر مولفه های: انتخاب پیام رسان شایسته و بیان ویژگی های او برای مخاطبین، تقویت و حمایت مستمر نسبت به پیام رسان، و نظارت جدی و مستمر بر پیام رسان، و بُعد «سیاسی-امنیتی»؛ مشتمل بر مولفه های: برنامه ریزی جهت مقابله با مخالفین مفهوم و اعلان عمومی و توجه مستمر به مکر مخالفین مفهوم.