بهزاد بسطامی

قرآن کریم براساس قائده جهان شمولی و جامع نگری، آموزه های وحیانی خود را به شکلی ساختارمند و مبتنی بر الگوی منظم و علمی جهت تأثیرگذاری مطلوب ارائه کرده است. بی تردید با توجه به نقش نخبگان در راهبری جامعه و اهمیت آن از منظر قرآن کریم، چنین ساختار و مدلی گویا از قرآن کریم امری اجتناب ناپذیر است. این مقاله جهت دستیابی به ساختار پیش گفته از روش تحلیل محتوایی و بهره گیری از آیات قرآن کریم استفاده کرده است. پس از استخراج مؤلفه های کاربردی حاصل از کدگذاری ها، ساختار و مدلی براساس چهار رکن اصلی: ویژگی های نخبگان، شیوه های تقویت، کارکرد اجتماعی و معیارهای معرفی و تعریف جدیدی از نخبه بر مبنای شاخصه های موجود و مبتنی بر آموزه های دینی به دست آمد. از دیگر نتایج رابطه دوسویه میان نخبگان و جامعه بود که در صورت مسئولیت پذیری متقابل، زمینه ایجاد جامعه مطلوب و آرمانی در ابعاد تمدنی آن فراهم خواهد شد.

نخبه شناسی یکی از موضوعات راهبردی جهت رشد و توسعه هر جامعه ای است. قرآن کریم بنا به قاعده جهان شمولی، ویژگی هدایتی و تبیین موضوعات کلیدی، دارای سازوکاری جهت بیان مؤلفه های نخبگی می باشد. دستیابی به تعریفی جامع و کامل از نخبه بر مبنای توانمندی ها و اثربخشی آن در جامعه و شاخصه های نخبگی بر اساس آموزه های وحیانی مورد نظر می باشد. این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی و با مطالعه متون دینی و جامعه شناسی انجام شده است. نخبگی در قرآن کریم بر خلاف فرهنگ غربی که بر پایه تفکر «اومانیستی» استوار شده، بر مبنای انتخاب بهتر «به گزینی» از هر حیث، در سایه «مدیریت توحیدی» و «اثربخشی» در جامعه پی ریزی شده است. بر اساس مؤلفه های فوق، سه سطح نازل، میانی و عالی برای نخبگان در قرآن کریم قابل تصور می باشد و طبق این شاخصه ها می توان بازتعریف «نخبه» را از منظر قرآن تبیین نمود.

از منظر قرآن، جایگاه و قدرت تأثیرگذاری نخبگان در تحول جامعه، دارای اهمیت فوق العاده ای است. رشد و تحول هر جامعه ای تابعی از اراده نخبگان و همسویی آنان بر مبنای ارزشهای جامعه است و در فرایند جهانی شدن، علاوه بر بهره گیری از فرصتها، می توانند تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند. هدف: هدف مقاله به مؤلفه های برگزیدگی و انگیزشی نخبگان از منظر قرآن، شیوه های تقویت و اثربخشی آنان و نقش تحولی آنان بود.   روش: با استفاده از روش «تحلیل محتوا» و بهره گیری از آیات و استخراج گزاره های مرتبط در حوزه نخبگی، همچنین تجزیه و تحلیل آنها و طبقه بندی موضوعات استخراج شده، مؤلفه های مدّ نظر به دست آمد. یافته ها: مؤلفه های برگزیدگی نخبگان در سه حیطه بینشی، گرایشی و منشی و شیوه های توانمندسازی در دو بخش تقویت و ارتقا به دست آمد. از دیگر یافته ها، اثربخشی نخبگان در ایجاد جامعه مطلوب و تحول گراست که در دو مرحله بسترسازی و زیرساخت و مرحله تثبیت و پایداری ارزیابی شد. از دیگر نتایج ارتباط دوسویه میان گزاره های نخبگی برای رشد و تحول بود.