جمیل مفاخری باشماق

در سطح جهان، گردشگری روستایی یکی از بخش های مهم فعالیت اقتصادی به شمار می آید. این فعالیت مهم، از دیدگاه های متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است. برخی محققان آن را به عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن را ابزاری برای توسعه روستایی در نظر می گیرند. هدف تحقیق حاضر، مطالعه تاثیرات اقتصادی و فرهنگی گردشگری بر روستاهای هدف گردشگری در منطقه هورامان استان کردستان می باشد. برای تحقق این هدف، رویکرد پژوهش، کیفی و به طور مشخص اتنوگرافی و مطالعه میدانی شامل مصاحبه مردم نگارانه، مشاهده مشارکتی و مصاحبه، طی اقامت در محل به کار گرفته شده است. یافته ها و نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان می دهد که تاثیرات گردشگری بر منطقه هورامان به طور خلاصه شامل ایجاد ناهنجاری در سبک پوشش، تاثیرات مخرب بر اکوسیستم، رواج اعتیاد به مواد مخدر، ایجاد مزاحمت و درگیری فیزیکی در محیط، توریسم فقیر، تغییر در سبک زیست اقتصادی، اعتماد به گردشگران خارجی، اعتماد به توریسم فرهنگی، تاثیر منفی بر معیشت سنتی می باشد. در نهایت می توان گفت که مقولات هسته ای بدست آمده در این مطالعه در بردارنده  «رشد نسبی بازار محلی و فروش کالا و تاثیرپذیری و تاثیرگذاری فرهنگی هنگام اجرای مراسم های فرهنگی از توریست های فرهنگی و خارجی» و همچنین «تاثیر فرهنگی ناهمخوان با زیست سنتی و مذهبی و همزمان تاثیرات اقتصادی نه چندان مثبت و به هم زدن اکوسیستم منطقه توسط عده زیادی از توریست ها» دانست.

یکی از برنامه ها برای بهبود معیشت مرزنشنان، پویا کردن اقتصاد نواحی مرزی است که به عنوان یک ش اخص اص لی در برقراری ارتباط بین کشورهای همسایه و نیز بهبود امرار معاش مردم مرزن شین ب ه-ش مار می رود. اگر فرایند توسعه اقتصادی مناطق مرزی را کوششی هوشمندانه جهت ارتقای سطح کیفی زندگی مردم ساکن مرز بدانیم، نیاز استان کردستان به فرایند توسعه به خاطر پراکندگی منابع آب و خاک و سکونتگاه های آن، مشهود است. بنابراین، هدف مقاله حاضر، آگاهی از شرایط و زمینه های توسعه اقتصاد مرزی در استان کردستان می باشد. تحقیق حاضر به روش کیفی و مشخصا روش نظریه زمینه ای صورت گرفته، مشارکت کنندگان در تحقیق کلیه ساکنان نواحی مرزی استان کردستان (شهرستان های بانه و مریوان) که شامل پیله وران و کولبرانی که در نواحلی مرزی استان به صورت رسمی و غیررسمی در مبادله کالا شرکت دارند و کلیه ساکنان نوار مرزی شهرستان های بانه و مریوان می باشند. نمونه گیری به روش نمونه گیری نظری و تعداد کل نمونه 40 نفر بودند. ابزار جمع آوری داده ها در مراحل اول پرسشنامه باز و نیمه ساخت یافته در مراحل بعدی بوده است، و برای اعتباریابی و پایایی معیارهای باورپذیری (رابطه با پاسخگویان، حضور در میدان، دقت در اجرا و محققین حرفه ای) و اطمینان پذیری (آزمون تشخیص) استفاده شده اند. مفاهیم مهم استخراج شده در فرایند تحقیق فقر منابع درآمدی منطقه، نگاه منفی به کولبری، بیکاری شدید، تعلقات خانوادگی، غلبه ذهنیت کنش مرزی و اهمیت سرمایه اقتصادی بوده اند. مفهوم هسته نهایی نیز تاثیر فقر محیطی و غلبه زیست جهان خاص مرز نشینان می باشد.

فراتحلیل به دنبال ترکیب، تلفیق و تلخیص نتایج علمی تحقیقات مشابه است. این پژوهش به دنبال فراتحلیل پژوهش های صورت گرفته در زمینه اعتیاد در بازه زمانی 1392- 1370 در استان کردستان بوده است، تحقیق حاضر از نظر نوع تحقیقی کاربردی و از نظر روش، فراتحلیلی و توصیفی است و از نظر زمان انجام تحقیق، یک تحقیق مقطعی می باشد. از جامعه آماری مطالعات صورت گرفته در زمینه موضوع 8 پژوهش به عنوان نمونه نهایی انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد که پژوهش های بررسی شده از فقر منشاء یابی مسأله، تعاریف ناروشن و بی توجهی به وضعیت موجود و مستندسازی در طرح و بیان مسأله رنج می برند. در این پژوهش ها یا از نظریه استفاده نشده و یا نظریه های غیرمرتبط را به کار گرفته اند؛ بنابراین، ضروری است شرایط کار در حوزه اعتیاد در استان کردستان بازتعریف شود و برای شناسایی علل مصرف مواد مخدر، ارائه راهکار و پیشگیری از آن، به تحقیقات دقیق، جامع و جامعه شناختی نیاز می باشد.

گردشگری سیستم پیچده ای است که ذینفعان مختلف دیدگاه های متفاوتی در قبال آن دارند. تا پیش از این، بیشتر نگاه گردشگران و دیدگاه های آنان نسبت به جوامع میزبان واجد اهمیت بیشتری بود، هدف اصلی این تحقیق مطالعه نگاه و درک جامعه میزبان نسبت به گردشگران می باشد. روش تحقیق پدیدارشناسی است و داده ها از انجام مصاحبه عمیق با 27 نفر گردآوری شده است. جامعه مورد مطالعه منطقه گردشگری اورامانات استان کردستان می باشد. یافته ها نشان می دهد که مردم اورامانات به عنوان میزبان نگاه یکسانی به گردشگران ندارند. از نظر آنان بین گردشگرانی که از مناطق مختلف به اورامانات سفر می کنند، تفاوت اساسی وجود دارد. به طور کلی از نظر آنان شش دسته گردشگر وجود دارد: خارجی، داخلی و منطقه ای (غیر کردستان)، داخلی (کردستان)، گردشگران غیرمنطقه ای نقاط دورترِ ایران و اردوهای گروهی دوستان و مدارس. از نگاه مردم منطقه، هر یک از این گروه ها بر اساس سه حوزه اصلی اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی تفاوت های بارزی بایکدیگر دارند. باتوجه به دیدگاه جامعه میزبان می توان بخش غالب گردشگر هایی که به این منطقه سفر می کنند را بیش از همه در قالب مفهوی باعنوان «شبه گردشگر» و «گردشگری کاذب» شرح داد، چرا که دارای سود اقتصادی بسیار اندک و اثرات اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی منفی برای منطقه هستند.

در هر جامعه ای انسان ها، شیوه های گوناگونی را برای سازگاری با محیط های متفاوتی که در زمان ها و مکان های متفاوت به آن ها دست یافته اند، طراحی کرده اند. بدین سان، در مناسبات بین فرهنگ و محیط زیست و تعاملات اکولوژیکی، وظیفه ی مردم شناس، تمرکز بر بخش هایی از فرهنگ است که ارتباط قویتری با محیط دارند. هدف از انجام این تحقیق، مطالعه مردم شناختی تعاملات و مناسبات مردمان منطقه هورامان با محیط زیست خود و شیوه های سازگاری با آن می باشد. نوع تحقیق میدانی و روش مورد استفاده در این پژوهش، اتنوگرافی(مردم نگاری) می باشد. این تحقیق نشان می دهد که اهالی هورامان با توجه به شرایط محیطی خود، سبکی از زیستن را طراحی کرده اند که از آن تحت عنوان هوارنشینی یاد می شود. این نوع از زندگی با جابه جایی و کوچ مردمان این منطقه بین دو نقطه جغرافیایی با اختلاف نسبی ارتفاع همراه می باشد. این جابه جایی، بنابر فشارها و محدودیت های محیطی در زمینه تامین آب مورد نیاز، فرار از گرما و پناه بردن به هوای خنک ارتفاعات و از همه مهمتر تحت تاثیر نیازهای معیشتی ساکنان منطقه انجام می گیرد. که بر اساس مطالعه حاضر، سه الگوی غالب هوارنشینی در منطقه هورامان شاهد هستیم: الگوی اول: هوارنشینی مبتنی بر دامداری(حوزه غربی)؛ الگوی دوم: هورانشینی مبتنی بر باغداری(حوزه شرقی) و الگوی سوم: هورانشینی ترکیبی؛ دامداری-باغداری(حوزه مرکزی).