مرتضی علوی

ویلفرد مادلونگ، خاورپژوه آلمانی، مسئله جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را در کتاب «جانشینی محمد صلی الله علیه و آله و سلم» بررسی کرده است. دیدگاه وی نسبت به دیگر خاورپژوهان، اگرچه منصفانه و عالمانه است، اما با نگاهی برون دینی و با تکیه بر منابع و روش اهل سنت و دیگر مستشرقان، به بررسی ابعاد شخصیت و رفتارهای سیاسی و اجتماعی امیرمؤمنان علی علیه السلام در بستر تاریخی آن پرداخته و دیدگاه هایی ارائه کرده که با مبانی اعتقادی و گزاره های تاریخ تشیع و اهل بیت علیهم السلام سازگاری ندارد. بررسی عملکرد مدیریتی سیاسی حضرت علی علیه السلام در مواجهه با رویدادهای تاریخی، از محورهای قابل توجه مادلونگ بوده و در این باره، عمدتاً باتکیه بر منابع تاریخی عامه، بر این باور است که حضرت علی علیه السلام در فهم مسائل سیاسی و مدیریت بحران های سیاسی، اجتماعی جامعه اسلامی، دارای نقاط ضعفی بوده؛ زیرا از منظر وی، نگاه قدسی به معصومان علیهم السلام قابل توجیه تاریخی نیست. برای پاسخ به این گزاره های غلط، این پژوهش با رویکردی تاریخی کلامی و به روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه های تاریخی مادلونگ را گونه شناسی کرده و با تکیه بر منابع فریقین، آنها را بررسی کرده و ضمن بیان ضعف تلاش های پژوهشی نویسنده، به دفاع از فهم و مدیریت سیاسی و اجتماعی حضرت علی علیه السلام در حل بحران های موجود پرداخته است.

در عصر رسول خدا, رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی}، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ(همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی} به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ(مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد,» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل های نادرست ارائه داده و دراین باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی} را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه(جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه گانه در عصر حکومت علی} نقد و ارزیابی می شود.

ویلفرد مادلونگ نویسنده کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» مستشرقی آلمانی است که مسئله جانشینی پیامبر اکرم(ص)را با رویکرد ویژه ای مورد بررسی قرار داده است. دیدگاه وی نسبت به دیگر مستشرقان، منصفانه تر و عالمانه تر است، اما به خاطر محدودیت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که داشته موفق به تبیین درست مسئله نشده است. مادلونگ در مقدمه کتاب، دیدگاه قرآن کریم را درباره جانشینی پیامبر اکرم(ص)تبیین کرده و معتقد است قرآن درباره جانشینی پیامبر هیچ آیه ای ندارد، اما نسبت به رعایت حال خاندان و بستگان ایشان، سفارشات زیادی دارد. وی شیوه پیامبران پیشین را نیز درباره تعیین جانشین بیان کرده که نشان می دهد آنان معمولاً از ذریه خود کسی را برای جانشینی انتخاب کردند و بر این عقیده است که از این آیات می توان استنباط کرد که پیامبراکرم, نیز به این مهم توجه داشته و مایل بوده فردی از خاندان و ذریه خودش را به جانشینی برگزیند، اما قبل از این که بتواند به این امر اقدام کند، مرگش به طور ناگهانی فرا رسیده و موفق به عملی ساختن این قصد نشده است. علاوه بر این، وی آیاتی را که معمولاً درباره فضائل اهل بیت(ع)مطرح می شود، مورد بررسی قرار داده و دلالت همه آنها را رد کرده است. این مقاله درصدد است اولاً دیدگاه وی درباره مسئله جانشینی پیامبر, را تبیین و سپس به طور منصفانه و مستند، نقد نماید.