بشیر سراجی

از واقعه ملاسرا که مقدمه فروپاشی نهضت جنگل بود، گزارش های متعددی در قالب روایت های دست اول و دست دوم موجود است. راویان این ماجرا عمدتاً به دو گروه تقسیم می شوند: عده ای که با در نظر گرفتن حوادث قبل و هم زمان با این رخداد آن را گزارش کرده اند و برخی که واقعه را با توجه به پیامدها و نتایج آن و یا فقط با در نظر گرفتن حوادث هم زمان با واقعه تحلیل نموده اند. روایت این گروه ها که با نوعی سهل انگاری یا سطحی نگری همراه است، این سؤال را مطرح می کند که عاملان واقعه ملاسرا و قتل حیدر عمواوغلی چه افراد یا جناح هایی هستند؟ هدف از این پژوهش آن است که گزارش های واقعه ملاسرا و قتل حیدرخان را مورد مداقه قرار دهد. بررسی های مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی، نشان می دهد با این که هر کدام از گزارش ها نواقصی به همراه دارند، می توان وقایع مزبور را حاصل مشارکت خواسته یا ناخواسته جناح های مختلف مرتبط با نهضت جنگل دانست. به نظر می رسد، عاملان واقعه ملاسرا بی ارتباط با قتل حیدرخان نبوده اند و در این میان نقش عوامل دولت انگلیس پررنگ تر است.      

جنگ های صلیبی، تأثیر عمیقی بر سرنوشت غرب و جهان اسلام برجای نهاد. در باب این جنگ ها، منابع تاریخ نگاری اروپایی ها، ایوبیان و حتی سلجوقیان در دسترس است. از این میان، آثار مورخان پرآوازه ای چون عماد اصفهانی، مؤلف الفتح القسی و ابوشامه، مؤلف الروضتین، از منابع اصیلِ مهم ترین رخداد نظامی و سیاسی تاریخ شامات و عصر ایوبیان محسوب می شوند. مسئله اصلی این است که نگرش این دو مورخ نسبت به صلیبی ها و جنگ های صلیبی چگونه بوده و تا چه اندازه در عنصر واقع نمایی اهتمام ورزیده اند. به نظر می رسد که این دو وقایع نگار، به طور کلی، به نقل روایات جنگ از موضع قدرت و برتری توجه داشته و گزارش ها را با نگرش آرمان گرایانه و به صورت فتح نگاری ثبت کرده اند. اثر ابوشامه تا حدّ چشمگیری برگرفته از کتاب عماد اصفهانی است. در این پژوهش، کوشش شده است تا با روش توصیفی تحلیلی، تاریخ نگاری دو اثر پیرامون جنگ های صلیبی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو را تبیین و بررسی شود.

ادبیات عرب یکی از عرصه های علمی و تخصصی است که ادیبان، شاعران و دانشمندان ایرانی به قوّت تمام، در آن درخشیدند. یکی از این ادیبان و شاعرانی که اشعاری کم نظیر به زبان عربی سروده، مهیار دیلمی است. اشعار او حوادث عصر رسول اکرم (ص) تا شهادت حسنین علیهمالسلام را در برمی گیرد. درواقع می توان گفت اشعار دیلمی نمونه ای از مداحی پیامبر اسلام و اهل بیت او در قرن چهارم هجری است. مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که اشعار او چه ویژگی هایی را دربرداشته که سبب شده این شخصیت زُبده با وجود دیوانی بی بدیل، چندین قرن در تاریخ اسلام، گمنام مانده و مورخان و طبقات نگارها آن چنان که باید به معرفی وی و آثارش نپرداخته اند. چنین به نظر می رسد که شیعه بودن وی در کنار مواضع صریح او در مقابل مخالفان اهل بیت (ع) سبب حذف او در بعضی مکتوبات شده است. بنابرین در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به معرفی و تبیین علل گمنامی وی پرداخته شده و مضامین تاریخی اشعارش که نمونه ای از اسناد کهن تاریخی است مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

منطقه پسیخان به سبب موقعیت جغرافیایی ویژه که در مسیر ارتباطی رشت به فومنات قرار داشت، یکی از مهم ترین نقاط راهبردی جنبش جنگل به شمار می آمد. از آنجا که جنگلی ها در بیشتر حیات سیاسی جنبش بر سرزمین فومنات تسلط داشتند، موقعیت جغرافیایی پسیخان نقشی مهمی در موازنه سیاسی رشت و فومن به ویژه در هجوم های متقابلی که بین جنگلی ها، روس ها، انگلیسی ها و قوای دولتی انجام می گرفت، ایفا می کرد. پسیخان به جهت این که در منطقه ای محصور شده از مرداب، رودخانه، جنگل، بیشه زارها و موانع طبیعی قرار گرفته بود، بدان اندازه مهم بود که تصاحب آن از سوی جناح های درگیر در جنگ، منجر به تصرف سراسر فومنات و یا رشت می شد. مسئله اصلی نوشتار آن است که پسیخان چه جایگاهی در تحولات سیاسی و نظامی جنبش جنگل داشت؟یافته های پژوهش که به روش مطالعات توصیفی-تحلیلی سامان یافته، نشان می دهد، پسیخان به عنوان یگانه گذرگاه طبیعی بین رشت و فومن اهمیت بسزایی داشته است. نگارندگان تلاش دارند تا جایگاه جغرافیای پسیخان را در فراز و فرودهای جنبش جنگل مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.

فردریش شِلِگِل یکی از شرق شناسان آلمانی است که با مطالعات سانسکریت و بازنگری نظریات افرادی چون ویلیام جونز، نقش فراوانی در تحولات زبان شناسی و فلسفی اروپای قرن نوزدهم و پس از آن داشته است. از آثار مهم وی می توان به کتاب «زبان و خرد هندیان» اشاره کرد. این کتاب که به ریشه زبان های هندواروپایی پرداخته، در رشد زبان شناسی و نشر ادبیات شرقی در غرب جایگاه بسزایی دارد. همچنین توجه شلگل به زبان هندی سبب شد تا شرق شناسان به تاریخ زبان ها نیز توجه کنند و باب جدیدی در زمینه شرق شناسی گشوده شود. بااین حال در بسیاری از پژوهش ها نقش شلگل نادیده گرفته شده و نامی از وی به میان نیامده است. مسئله اصلی مقاله حاضر این است که اثر او چگونه توانسته در زبان شناسی تحول پدید آورد؟ نتیجه پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، نشان داد که شلگل در این اثر با تأکید بر شباهت ریشه های زبان، ابداع روش های جدید در زبان شناسی و اثبات نظریه های زبان شناسان پیش از خود، توانسته است توجه بسیاری از صاحب نظران و پژوهشگران جوامع علمی و ادبی را جلب کند.