علی حسین غریب

امروزه ارزیابی عملکرد بر مبنای کارآیی در سیستم های چندبخشی- چنددوره ای بطور فزاینده ای در اخذ تصمیمات مدیریتی و سرمایه گذاری دارای اهمیت شده است. در این مقاله رویکرد فرموله سازی جدیدی برای تحلیل پوششی داده های شبکه ای پویا بر مبنای تفکر سیستمی ارائه شده که به دنبال اندازه گیری و تجزیه کارآیی کل سیستم های چندبخشی- چنددوره ای است. اگرچه مدل های سنتی تحلیل پوششی داده ها برای ارزیابی کارآیی در شرایط چندین ورودی و چندین خروجی ایده مدل سازی پیشرفته ای را ارائه می دهد اما در خصوص فرآیند انتقال پویای سیستم های چندبخشی- چنددوره ای واحدهای تصمیم گیرنده با محدودیت مواجه بوده و شاخص هایی به صورت جعبه سیاه برای امتیازات کارآیی آنها ارائه می دهد که با نادیده گرفتن اطلاعات مربوط به عملیات های درونی سیستم باعث می گردند تا امتیازات کارآیی واحدها بصورت نادرست تخمین زده شوند. این پژوهش بعنوان یک مطالعه موردی با در نظر گرفتن فرایند نوآوری به عنوان یک سیستم چند بخشی شامل دو زیر فرایند تحقیق و توسعه و بکاریری نتایج، مدل معرفی شده را برای اندازه گیری این فرآیند در دانشگاه های سطح یک کشور در بازه زمانی سال های 93 تا 95 بکار برده است و میزان نوآوری را با توجه به هر بخش، هر دوره زمانی و همچنین نوآوری کل اندازه گیری نموده است.

هدف: ارزیابی کارآیی نوآوری کمک می کند تا بهترین دست اندرکاران نوآوری را به منظور الگوگیری مورد شناسایی قرار داده و روش های بهبود کارآیی را از طریق روشن نمودن نقاط ضعف مشخص نمود. در این مقاله رویکرد فرموله سازی جدیدی برای تحلیل پوششی داده های شبکه ای پویا ارائه شده است تا ضمن کنترل اوزان انتخابی، کارآیی کلی سیستم های چندبخشی- چند دوره ای (MPMDS) را مورد ارزیابی قرار دهد. روش: به منظور ممانعت از روبرو شدن با جعبه سیاه فرآیند نوآوری، در ابتدا یک مدل مفهومی از ساختار شبکه ای پویای نوآوری دانشگاه ها طراحی شده و سپس مدل تحلیل پوششی داده های شبکه ای پویای ارائه شده در این تحقیق، مورد استفاده قرار گرفته شده است. یافته ها: از 13 دانشگاه مورد مطالعه، تعداد 1 دانشگاه (معادل 7 درصد) در فرآیند نوآوری کل کارآ شناخته شدند و میانگین کارایی برابر 82/0 برای دانشگاه ها بدست آمد. در هر دو زیرفرآیند تحقیق و توسعه و بکارگیری نتایج نیز 1 دانشگاه (معادل 7 درصد) کارآ شناخته شد و میانگین کارآیی به ترتیب برابر با 85/0 و 46/0 بدست آمد که نشان دهنده عملکرد ضعیف دانشگاه ها در زمینه بکارگیری نتایج و پیاده سازی و تجاری سازی ایده ها می باشد. همچنین روند تغییرات میانگین کارآیی در زیرفرآیند بکارگیری نتایج، کاملاً برعکس زیرفرآیند تحقیق و توسعه بود. نتیجه گیری: نتایج حاصل نشان دهنده آن است که مدل ارائه شده در این تحقیق با کنترل وزن ها و محدود کردن آنها و توانایی اعمال اوزان مورد نظر مدیریت، علاوه بر حل مشکلات مدل های متعارف تحلیل پوششی داده ها در عدم کنترل اوزان، قابلیت تفکیک کنندگی واحدهای کارآ و ناکارآ را بهبود می بخشد.

در این مقاله تلاش می شود با ارائه مدلی، دو نقطه ضعف مدل های پایه ای تحلیل پوششی داده ها در عدم کنترل اوزان عوامل و محاسبه مجموعه ای متفاوت برای وزن های انتخابی واحدهای مختلف، به طور همزمان برطرف شود. این پژوهش یک مطالعه موردی است که مدل معرفی شده را برای ارزیابی کارایی نواحی هجده گانه مدیریتی شرکت توزیع نیروی برق فارس، در سال 1384 به کار برده است. کارایی واحد های مورد نظر، نخست به کمک مدل پایه CCR مضربی خروجی محور اصلاح شده، اندازه گیری شد و در مرحله بعد این کار با مدل ارائه شده، انجام گرفت. در مدل کلاسیک از هجده ناحیه توزیع، پنج ناحیه نواحی کارا شناخته شدند (حدود 28 درصد) و میانگینی برابر 74/0 برای کارایی واحدها به دست آمد، اما با استفاده از مدل ارائه شده، تنها یک واحد توانست خود را واحدی کارا نشان دهد و میانگین به دست آمده برای کارایی واحدها تا 35/0 کاهش یافت. نتایج نشان دهنده آن است که مدل مورد استفاده، علاوه بر اینکه نقاط ضعف DEA کلاسیک را در مورد عدم کنترل اوزان برطرف می کند، توانایی تفکیک کنندگی مدل را نیز افزایش می دهد.