مجید توکل

کتاب شریف نهج البلاغه با زیبایی واژگان و معانی بلند، همواره مورد توجّه اندیشمندان بوده و شرح های متعدّدی بر آن نگاشته شده است. با گسترش دامنه اطّلاعات پژوهشگران نسبت به منابع پیشین، برخی از شرح های نهج البلاغه که پیشتر شناخته شده نبودند، یافت شد. معرّفی و روش شناسی این شروح، از آن رو اهمّیت دارد که برخی از اینها، با پردازشی دیگر و از چشم اندازی نو به سخنان امام علی علیه السلام نگریسته و می توانند زیبایی های لفظی و معنایی این گوهرها را بیشتر نمایش دهند. در شرح نهج البلاغه ای که با عنوان «شرح نهج البلاغه لشارح محقّق من اعلام القرن الثّامن» منتشر شده، شارح کوشیده تا در هفت بخش، شرحی ادبی و بلاغی ارائه کند. این مقاله برای نخستین بار در پی معرّفی تفصیلی این کتاب و تحلیل روش شارح و ویژگی های اوست. از خصوصیات بارز این شرح می توان به استفاده از آیات قرآن، عدم تطویل، چینش مناسب و تلاش ادبی چشم-گیر اشاره کرد.

درباره عمل اخلاقی و اینکه منشأ و خاستگاه آن چیست، نظرات متفاوتی وجود دارد. کانت در آثار خویش، ایمان را امری معرفی می کند که یکسره مربوط به اخلاق است. او با پس زدن ایمان دینی، قانون اخلاقی خویش را بر مبنای عقل عملی بنا می نهد. شهید مطهری معتقد است که التزام به فعل اخلاقی، بر مبنای عقل نظری به صورت تکیه بر معرفت و ایمان به خداوند متعال است که به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه در انسان وجود دارد. او رابطه ایمان و فعل اخلاقی را رابطه ای دوسویه می داند که به تقویت یکدیگر می پردازند. روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و بررسی کتابخانه ای آثار شهید مطهری و کانت است. از جمله نقدهای مطرح شده توسط شهید مطهری، اشکال در انگیزش برای عمل و مغالطه بین نفع فردی و نفع به غیر است.

رابطه ایمان با عمل از مسائلی است که مورد بحث و اختلاف نظر میان فیلسوفان و متکلمان اسلامی و غربی بوده است. در همه ادیان از پیروان خواسته شده که علاوه بر ایمان در مرحله عمل نیز به دین پایبند باشند. در این میان کانت در آثار خویش عقل انسان را قادر به ترسیم برنامه ای جامع برای سعادت خود می داند و معتقد به خودآیینی اخلاقی است. مطهری با تکیه بر قدرت عقل در تشخیص اصول و کلیات معتقد است که عقل بشری توانایی ترسیم چنین نقشه راه جامعی را ندارد و به نقد دیدگاه های کانت دراین باره پرداخته است. در این مقاله، با استفاده از روش های توصیفی و تطبیقی و بالاخص انتقادی، آسیب های وارده بر مبانی کانت در رابطه ایمان با عمل عبادی بررسی می شود. آسیب هایی که می توان از منظر مطهری به این ایده کانت وارد دانست عبارت اند از: تقلیل مفاهیم دینی به دریافت های عقلانی، عدم توجه به تفاوت بین حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی، سرگردانی، گرفتاری در تناقض ایده و عمل، غفلت از ریشه و مبدأ افعال عبادی و اخلاقی، عدم تفکیک بین هدف و وسیله، عدم تفکیک بین انواع روابط.

با توجه به نقش گروه معارف اسلامی در نهادینه سازی معنویت، این مطالعه با هدف بررسی کارکردهای گروه معارف اسلامی در آموزش سلامت معنوی انجام شد. روش: در این مطالعه از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده و از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با شش نفر از اساتید دانشگاه علوم پزشکی جهرم از طریق نمونه گیری مبتنی بر هدف، اطلاعات پژوهش جمع آوری شده است. یافته ها: در نتیجه تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها، 96 کد، 32 مفهوم و سه مقوله استخراج شد. سه مقوله شامل نقاط ضعف گروه معارف، چالشهای آموزش معنویت و راهکارها شناسایی شدند. نتایج: در راستای تحقق معنویت در نظام سلامت باید تغییراتی در محتوای دروس معارف از لحاظ کمّی و کیفی صورت پذیرد. توجه به کوریکولوم پنهان در تدریس معنویت به دانشجویان، استفاده از اساتید دروس تخصصی الگو در زمینه معنویت و هم افزایی گروههای معارف اسلامی و گروههای تخصصی در دانشگاه پیشنهاد می شود.