عارف ریاحی

مقدمه: مجلات علمی یکی از ابزارهای اصلی و اساسی برای توسعه و پیشرفت علم در دنیای امروزی محسوب می شوند. این مطالعه با هدف بررسی تطبیقی رشد مجلات کشورهای آسیایی در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس و تعیین جایگاه جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. روش پژوهش: پژوهش حاضر کاربردی و به روش پیمایشی توصیفی صورت گرفته است. جامعه پژوهش حاضر را تمامی مجلات علمی نمایه شده کشورهای آسیایی در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس طی سال های 0002-5102 تشکیل می دهند. برای گردآوری اطلاعات با مراجعه به پایگاه (moc.rjogamicS.www) مجلات علمی در حوزه های مختلف موضوعی انتخاب و بازیابی شده اند. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از نرم افزارهای SSPS و lecxE استفاده شده است. یافته ها: یافته ها نشان داده است که روند انتشار مجلات کشورهای آسیایی و همچنین جمهوری اسلامی ایران طی سال های مورد بررسی از رشد مثبتی برخوردار بوده است. بخش قابل توجهی از مجلات علمی نمایه شده در حوزه پزشکی تهیه و منتشر شده است. همچنین یافته ها نشان داده است که مجلات کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا در مقایسه با مجلات ایرانی و کشورهای خاور میانه از کیفیت بالاتری برخوردار بوده اند. نتیجه گیری: به منظور ارتقای سهم مجلات ایرانی در پایگاه های اطلاعاتی علمی، برنامه ریزی و سیاست گذاری توسط مسئولان و متولیان وزارت بهداشت و وزارت علوم صورت گیرد. همچین سعی شود گرایش مجلات ایرانی به استفاده از زبان انگلیسی افزایش یابد تا شاهد سهم بیشتر ایران از مجلات علمی منطقه و آسیا باشیم.

هدف: بررسی موانع همکاریهای علمی بین المللی تألیف مدارک علمی مشترک از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران. روش پژوهش: نوع پژوهش کاربردی و روش آن پیمایشی است. ابزار پژوهش، پرسشنامه ای محقق ساخته است. جامعه پژوهش 270 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران بوده است. پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ برای هر متغیر به طور جداگانه محاسبه گردیده است که نتایج از سطح بالای پایایی آن حکایت دارد. یافته ها: نتایج نشان می دهد متغیر سیاسی با میانگین 53/3 ، تأثیرگذارترین مانع همکاریهای علمی بین المللی از دیدگاه جامعه پژوهش ذکر شده است. متغیر فرهنگی نیز در مقایسه با سایر عوامل، کمترین میزان میانگین (21/2) و اثرگذاری را داشته است. همچنین، یافته ها نشان داد همبستگی منفی و معناداری میان تولیدات علمی مشترک بین المللی افراد و 3 متغیر سیاسی، سازمانی و انگیزشی وجود داشته است؛ بدین معنا که هرچه میزان تولیدات علمی مشترک افراد کمتر باشد، میزان موانع و مشکلات پژوهشگران پاسخ دهنده به پرسشنامه در رابطه با این سه متغیر بیشتر بوده است و برعکس.

هدف: بررسی موانع همکاری های علمی بین المللی تألیف مدارک علمی مشترک، از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران. روش پژوهش: نوع پژوهش، «کاربردی» و روش آن، «پیمایشی» است. ابزار پژوهش، پرسشنامه ای محقق ساخته است. جامعه ی پژوهش 270 نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران بوده است. پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ برای هر متغیر به طور جداگانه محاسبه شده است که نتایج، از سطح بالای پایایی آن حکایت دارد. یافته ها: نتایج نشان می دهد که متغیر سیاسی با میانگین 53/3، تأثیرگذارترین مانع همکاری های علمی بین المللی از دیدگاه جامعه پژوهش است. متغیر فرهنگی نیز در مقایسه با سایر عوامل، کمترین میزان میانگین 21/2 اثرگذاری را داشته است. همچنین یافته ها نشان داد همبستگی منفی و معناداری میان تولیدات علمی مشترک بین المللی افراد و سه متغیر «سیاسی، سازمانی و انگیزشی» وجود داشته است؛ بدین معنا که هرچه میزان تولیدات علمی مشترک افراد کمتر باشد، میزان موانع و مشکلات پژوهشگران پاسخ دهنده به پرسشنامه در رابطه با این سه متغیر بیشتر بوده است و به عکس.

بررسی همکاری های علمی در میان دانشمندان، از مباحث مطرح در حوزه علم سنجی است که در سال های گذشته با استقبال بسیاری از پژوهشگران مواجه شده است. همکاری دانشمندان در سطح بین المللی، شکل گسترده ای از همکاری و مشارکت علمی است که نتایج مطالعات انجام شده در این حیطه، بر اهمیت و مزایای آن تاکید دارد. پژوهش حاضر با هدف ترسیم شمایی از همکاری های علمی و پژوهشی میان پژوهشگران ایرانی و پژوهشگران هفت کشور در حال توسعه طی سال های 2000 تا 2012 و ارائه راهکارهایی برای توسعه همکاری های علمی میان آن ها، صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد کشورهای ترکیه، ایران و مالزی، سه کشور اصلی تولید کننده علم جهانی (در میان کشورهای در حال توسعه) به شمار می روند. همچنین با آن که در سال های گذشته همکاری های علمی پژوهشگران ایرانی با سایر کشورهای در حال توسعه روند رو به رشدی را طی کرده است، اما به طور کلی میزان همکاری های علمی در سطح پایینی قرار داشته و درصد بسیار ناچیزی از تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی با پژوهشگران هفت کشور مورد بررسی تولید و منتشر می شود. به نظر می رسد که برنامه ریزی برای شناخت موانع و مشکلات و از میان برداشتن آن ها، بها دادن مسئولان و سیاستگذاران علمی کشورهای در حال توسعه، گسترش تفاهم نامه ها و روابط میان دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی این کشورها و نیز تبادل دانشجو و انجام فعالیت هایی مانند این، به بهبود وضعیت و نیز توسعه همکاری های علمی ایران و سایر کشورهای در حال توسعه کمک فراوانی خواهد کرد.

هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی میزان استفاده کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از فهرست برگه ای و فهرست رایانه ای است. روش پژوهش: نوع پژوهش از پیمایشی از نوع توصیفی است. جامعه پژوهش همه کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران اعم از دانشجویان، کارمندان و اعضای آزاد این کتابخانه هستند. تعداد کاربران 58499 نفر بودند که 382 نفر با استفاده از جدول مورگان با روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه تعیین شد. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه ای محقق ساخته است که روایی آن با استفاده از نظرهای صاحب نظران تعیین شد و پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ 838/0 است که حاکی از پایایی مناسب پرسش نامه بود. در تجزیه و تحلیل داده ها، از آمار توصیفی برای دسته بندی داده ها و از آمار استنباطی برای مقایسه یافته ها و آزمون فرضیه استفاده شد. ابزار تجزیه و تحلیل نرم افزار SPSS نسخه 18 و صفحه گسترده Excel است. یافته ها: نتایح این پژوهش نشان داد که کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سطحی بسیار اندک (با میانگین 77/1) از فهرست برگه ای استفاده می کنند و بالعکس. میانگین 38/4 نشان داد که در سطحی بسیار زیاد از فهرست رایانه ای برای جست وجوی منابع مورد نظر خود استفاده می کنند. از میان عوامل مؤثر بر استفاده کاربران از فهرست برگه ای، شرایط خاص همانند قطع برق و یا خراب بودن سیستم الکترونیکی، با میانگین 68/2 که پایین تر از سطح متوسط بود، بیشترین تأثیر را بر استفاده کاربران از فهرست برگه ای داشت. نتیجه گیری: در مقابل عواملی چون انعطاف پذیر بودن ارائه و نمایش اطلاعات، برطرف کردن نیاز فوری و آشنایی و مهارت کاربران در استفاده از رایانه بیشترین تأثیر را بر استفاده آنان از فهرست رایانه ای داشت. فرضیه این پژوهش دال بر بالاتر بودن میزان استفاده کاربران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران از فهرست رایانه ای در قیاس با فهرست برگه ای تأیید شد.

در سال های اخیر مطالعات فراوانی توسط پژوهش گران و سیاست گذاران علمی کشورها در رابطه با همکاری های علمی پژوهشی صورت گرفته و اهمیت و مزایای این همکاری ها و همچنین جنبه های گوناگون آن به شدت مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این پژوهش بررسی میزان همکاری های علمی پژوهش گران ایرانی و پژوهش گران هشت کشور صنعتی جهان در پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس طی سال های 2011-1998 است. پژوهش حاضر، پژوهشی پیمایشی توصیفی است و از روش علم سنجی برای انجام این پژوهش استفاده شده و وضعیت تولید علم ایران و کشورهای گروه هشت و نیز مشارکت علمی آن ها در تولید مدارک و مقالات علمی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. یافته ها نشان می دهد که در سال های مورد بررسی، همکاری های علمی ایران و کشورهای گروه هشت روند رو به رشدی را طی کرده و از سال 2004 به بعد رشدی سالانه 26 درصدی داشته است. همچنین دانشگاه های تهران، صنعتی شریف و دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان پرکارترین مراکز و مؤسسات ایرانی در همکاری علمی بین المللی با این هشت کشور به حساب آورده می شوند و پژوهش گران حوزه های مهندسی، پزشکی، فیزیک و اخترشناسی بیشترین میزان تولیدات علمی مشترک را به چاپ رسانده اند. بخش قابل توجهی از این مدارک به زبان انگلیسی بوده و بیش از 92 درصد از آن ها به شکل مقاله مجله و یا مقاله کنفرانس تولید شده است.

بررسی همکاری های علمی در میان دانشمندان، از مباحث مطرح در حوزه علم سنجی است. پژوهش حاضر با هدف ترسیم شمایی از همکاری های علمی و پژوهشی میان پژوهش گران ایرانی و پژوهش گران هفت کشور در حال توسعه طی سال های 2012 2000 و راهکارهایی برای توسعه همکاری های علمی میان آن ها صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کشورهای ترکیه، ایران و مالزی سه کشور اصلی تولیدکننده علم جهانی (در میان کشورهای در حال توسعه) به حساب آورده می شوند. همچنین با آن که در سال های اخیر همکاری های علمی پژوهش گران ایران با سایر کشورهای در حال توسعه روند رو به رشدی را طی کرده است، اما به طور کلی میزان همکاری های علمی در سطح پایینی قرار داشته و درصد بسیار ناچیزی از تولیدات علمی پژوهش گران ایرانی با پژوهش گران هفت کشور مورد بررسی، منتشر می شود. به نظر می رسد که برنامه ریزی برای شناخت و از میان برداشتن موانع و مشکلات، بها دادن مسئولان و سیاست گذاران علمی کشورهای درحال توسعه، گسترش تفاهم نامه ها و روابط میان دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی این کشورها و نیز تبادل دانشجو و انجام فعالیت هایی از این قبیل، به بهبود وضعیت و نیز توسعه همکاری های علمی ایران و سایر کشورهای در حال توسعه کمک فراوانی خواهد کرد.