حمیده اصفهانی

مسائل زیست محیطی، به ویژه پدیده گرمایش جهانی، به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای در چند دهه پسین به مسأله ای جهانی تبدیل شده است. با توجه به اهمیت سرمایه گذاری مستقیم خارجی، برخی از کشورها از محیط زیست خود به عنوان مزیتی نسبی برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی استفاده می کنند. در این مطالعه و در قالب یک مدل نظری به بررسی فرضیه پناهگاه آلودگی می پردازیم و استاندارد های زیست محیطی را در حضور سرمایه گذاری مستقیم خارجی بررسی می کنیم. بر این اساس، مسأله ای مدل می شود که در آن یک بنگاه خارجی که در حال سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشور نخست است، با بنگاه داخلی در کشور دوم به رقابت مقداری برای صادرات کالای همگن به کشور سوم می پردازند. نتایج این پژوهش نشان می دهد در حالتی که همه بنگاه های فعال در صنعت فناوری یکسان داشته باشند، فرضیه پناهگاه آلودگی رد می شود؛ اما در صورتی که بنگاه های تولیدی دارای فناوری تولید و آلایندگی متفاوتی باشند، کشور میزبان سرمایه گذاری مستقیم خارجی می تواند میزبان و پناهگاه آلودگی نیز شود.

رشد فعالیت های اقتصادی می تواند منجر به افزایش انتشار آلودگی و آثار منفی زیان بار زیست محیطی شود. ازاین رو، دست یابی به سیاست هایی به منظور تخفیف آثار منفی زیست محیطی فعالیت های اقتصادی، همواره از دغدغه های اصلی سیاست گذاران و پژوهشگران اقتصادی بوده است. این مطالعه، اِعمال سیاست زیست محیطی واردات کالای جایگزین پاک به منظور کاهش آلودگی محلی را بررسی می کند. روش این پژوهش در چارچوب یک بازی استکلبرگ در بازاری شامل یک بنگاه تولیدکننده داخلی که تولید آن همراه آلودگی است و دولت بیشینه کننده رفاه جامعه است. نتایج، حاکی از آن است که دولت می تواند با به کارگیری سیاست زیست محیطی واردات کالای پاک، آلودگی را کاهش داده و در نتیجه، سبب افزایش رفاه شود. همچنین، دولت می تواند با اعمال این سیاست، در بنگاه داخلی برای سرمایه گذاری در فناوری پاک به منظور کاهش آلودگی زیست محیطی، ایجاد انگیزه نماید. با به کار بردن چنین سیاستی، بنگاه داخلی با سرمایه گذاری در فناوری پاک می تواند انگیزه دولت را برای واردات کالای پاک کاهش داده و سهم خود را از بازار داخلی افزایش دهد.

در اقتصادمنابع تجدیدناپذیر، کشورهای واردکننده برای کاهش وابستگی به عرضه کنندگان منبع و غلبه بر محدودیت منابع به دنبال کشف فناوری پشتیبان هستند. کشورهای صادرکننده نفت نیز بایدامکان ظهور فناوری های جایگزین را در تصمیم گیری سیاست های استخراج در نظر بگیرند. بنابراین، وضعیت بین کشورهای صادرکننده منبع و کشورهای واردکننده به ذات یک وابستگی متقابل راهبردی است. در این پژوهش، یک بازی پویا بین خریدار و فروشنده منبع تجدیدناپذیر در نظرگرفته می شودکه در آن فروشنده مقدار عرضه را مشخص می کندو خریدار می توانددر هر زمان تصمیم به سرمایه گذاری در کالای جانشین بگیرد. کالای جانشینی که خریدار توسعه می دهدهیچ آلودگی تولیدنمی کندو به نفع محیط زیست است، در نتیجه مطلوبیت بیش تری برای خریدار فراهم می کند. در تعادل حلقه بسته، نتیجه می گیریم به دلیل این که سوخت عرضه شده توسط فروشنده و سوخت جانشین به طور کامل همگن نیستندو سوخت جایگزین مطلوبیت بیش تری برای مصرف کننده دارد، زمان سرمایه گذاری خریدار به طور قطعی مشخص نیست و با توجه به میزان هزینه سرمایه گذاری و اثر مثبتی که کالای جانشین بر محیط زیست دارد، زمان سرمایه گذاری می تواندمتغیر باشد، اما بسیار محتمل است که پیش از اتمام منبع این امر صورت گیرد.

این پژوهش به بررسی امکان بهبود رفاه اجتماعی در نتیجه ورود یک بنگاه جدید خصوصی (داخلی یا خارجی) در صنعت بالادست می پردازد؛ در شرایطی که صنعت بالادستی با وجود تنها یک بنگاه دولتی، ساختاری انحصاری داشته باشد. بنگاه دولتی می تواند به صورت خصوصی یا عمومی اداره شود، یعنی بیشینه کننده سود یا رفاه اجتماعی باشد. نتایج نشان می دهد، در حالی که در ساختار انحصاری، خصوصی سازی بنگاه دولتی سیاستی ناکارامد از نظر رفاه اجتماعی است، افزایش رقابت به توجیه پذیر شدن خصوصی سازی منجر می شود، مشروط بر آن که فناوری بنگاه تازه وارد داخلی در محدوده مشخصی نسبت به بنگاه دولتی کاراتر باشد. در صورتی که بنگاه جدید داخلی بسیار کاراتر از بنگاه دولتی باشد یا فناوری نسبتاً مشابهی با بنگاه دولتی داشته باشد، همچنان خصوصی نمودن بنگاه دولتی سیاستی غیربهینه خواهد بود. در طرف مقابل، اگر بنگاهِ تازه وارد خارجی باشد، خصوصی سازی بنگاه دولتی در شرایطی سیاست بهینه خواهد بود که بنگاه خارجی فناوری بسیار کاراتری از بنگاه دولتی داشته باشد.