مهدیه طاهونی

بافت های تاریخی- فرهنگی به واسطه ویژگی های باارزش خود از سایر بافت های شهری متمایز هستند؛ اما اغلب به دلیل عدم انطباق با سرعت تغییر نیازهای ساکنین وارد فرایند فرسودگی می شوند. همین امر لزوم بازآفرینی را در بافت های تاریخی تأیید می کند. روش پژوهش حاضر براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت، توصیفی -تحلیلی محسوب می شود و با استفاده از ابزارهای کتابخانه ای و نیز بررسی های میدانی در قالب توزیع پرسشنامه (384 نفر) انجام شده است. شیوه ی نمونه گیری، تصادفی ساده است. برای سنجش اعتبار، از نوع اعتبار محتوا و برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 904/0، برآورد شده است. برای سنجش وضعیت پایداری از 5 مؤلفه کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی ، پیوستگی و انسجام فضایی در قالب62 شاخص ترکیبی استفاده شده است. جهت تعیین وزن هریک از شاخصها از مدل تحلیل شبکه (ANP) ، جهت تجزیه و تحلیل شاخص ها از مدل های t-test  ، کداس(CODAS)  و از آزمون تحلیل مسیر(Path Analysis) استفاده شده است و از نرم افزارهای Decisions Super،SPSS ،Excel ،Lisrel  و از طیف لیکرت بهره گرفته شده است و نتایج تحقیق نشان داد که تمامی معیارها در این محدوده پایین تر از حد متوسط لیکرت و میزان ضرایب تاثیرعوامل موثر در بازآفرینی پایدار شهری در محدوده مورد مطالعه؛ عوامل پیوستگی و انسجام فضایی 60/0 ، عوامل زیست محیطی 55/0 عوامل اجتماعی 38/0 ، عوامل اقتصادی 27/0 و در نهایت کالبدی برابر با 16/0 است.

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست، که در آن همه کنشگران درگیر می شود این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود در واقع توسعه پایدار جزء لاینفک بازآفرینی جهت بهبود وضعیت در ابعاد مختلف با نگاهی پایدار است برای رسیدن به این امر نیازمند تفکر درباره شهرها با رویکرد جامعه محور، یکپارچه، استراتژیک و فراگیر هست .این پژوهش عوامل موثر بر ناپاپداری محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی تبریز را با رویکرد جامع و آینده پژوهی مورد مطالعه قرار داده است بر این مبنا روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است. از منظر هدف از دسته تحقیق های کاربردی محسوب می شود. در جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه پژوهش پرداخته شد. متغیرهای بدست آمده، از طریق مصاحبه با متخصصان مورد بررسی قرار گرفت در نهایت 39 متغییر به عنوان عوامل موثر بر ناپایداری محلات شمالی بافت های تاریخی – فرهنگی شهر تبریز شناسایی شد. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی استفاده شده است . سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 39 *39 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان که شناخت کافی در این زمینه داشتند؛ قرار گرفت. داده های به کار رفته در این پرسشنامه به صورت کمی و از طریق وزن دهی دلفی تهیه شده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها وارد نرم افزار Mic Mac شده است . یافته های تحقیق نشان داد که 15 عامل نقش کلیدی در پایداری محلات مورد مطالعه دارند.

رشد شهری فرآیند پیچیده ای است که در مراحل و زمان های مختلف تحت تأثیر نیروهای خاص اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی، مدیریتی و طبیعی است. امروزه رشد سریع شهری درحال تبدیل شدن به یک مشکل جدی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه و به عنوان یکی از مباحث مهم مربوط به تغییرات زیست محیطی قرن 21 در مناطق شهری مطرح شده است. برای جلوگیری از نابودی اکوسیستم ها و شبکه های اکولوژیک شهری، اصطلاح مدیریت رشد شهری مطرح شده است که از طریق سیاست ها و مقرراتی رشد و توسعه ی شهری را هدایت و کنترل می کند. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف در زمره ی تحقیقات کاربردی و ازلحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش جهت گردآوری اطلاعات موردنیاز از دو شیوه ی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه ی پژوهش  پرداخته شد، بعد متغیرهای به دست آمده از طریق مصاحبه با متخصصان، مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت 41 متغیر در قالب 4 شاخص سیاسی- مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و طبیعی با بهره گیری از روش دلفی و پویش محیطی شناسایی شد. سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 41 *41 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان قرار گرفت. برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 806/0، همواره بیش از 7/0 برآورد شده است. سپس با استفاده از نرم افزارهای میک مک و سناریوویزارد مورد تحلیل قرار گرفت، که 13 گویه  به عنوان پیشران های اصلی و کلیدی مؤثر مدیریت بر رشد شهری شهر مراغه شناسایی شدند که عبارتند از : طرح مسکن مهر، مالکیت زمین، تغییر کاربری زمین، ادغام روستاهای پیرامون در شهر، خانه های دوم در باغات و مزارع، گسترش زیرساخت ها و شبکه های ارتباطی، انتقال مراکز اداری و توسعه خدمات محور متصل به شهر، طرح های آماده سازی و ایجاد شهرک سازی متصل و منفصل، طرح های جامع شهری (منطقه بندی)، تعاونی مسکن ادارات و سازمان ها، عدم نظارت بر ساخت و ساز، افزایش قیمت مسکن و زمین، سیاست های دولت در بازار زمین و مسکن. درنهایت این 13 گویه در 39 وضعیت احتمالی با استفاده از نرم افزار سنایروویزارد مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت  23 سناریو باورکردنی در زمینه ی وضعیت مدیریت رشد شهری مراغه ارائه گردید که دو سناریو 3 و 12 بهترین سناریو جهت مدیریت رشد شهر مراغه بر پایه ی  شبکه های اکولوژیک است.

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند که هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست که در آن همه کنشگران درگیر شده و این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود. این پژوهش با هدف بازآفرینی پایدار محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی شهر تبریز صورت گرفته است. روش پژوهش بر اساس ماهیت، تطبیقی- تحلیلی و از منظر هدف جزء تحقیق های کاربردی محسوب می شود. متغیرهای استخراج شده از مبانی نظری، از طریق مصاحبه با 15 نفر از کارشناسان خبره (اساتید دانشگاه، متخصصان، مدیران و کارشناسان اداره مسکن و شهرسازی و شهرداری) موردبررسی قرار گرفت. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی و نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از مدل های تحلیل معادلات ساختاری، مدل سناریونویسی GBN، SWOT و QSPM بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که از بین 39 عامل 15 عامل کلیدی در بازآفرینی محدوده موردمطالعه نقش دارند که بر اساس اهمیت و عدم قطعیت دو عامل اقتصادی و مدیریتی چهار سناریو مطرح گردیده که برای رسیدن به سناریو طلایی باید راهبرد رقابتی (ST) موردتوجه قرار بگیرد و با ارائه راهبردهای تهیه طرح ویژه بافت های تاریخی محلات، ایجاد سرمایه گذاری برای اشتغال و زمینه برای فعالیت NGO ها و کارهای دریافت وام ویژه بازآفرینی و نظارت دقیق بر رعایت قوانین و مقررات شهرسازی می توان به بازآفرینی بافت های پایدار محلات موردمطالعه اقدام نمود.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و فراگیر، همه ارکان وجودی یک جامعه و سیستم جهانی را در برگرفته و پدیده ای است که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیطی برخوردار است پیش بینی می شود در سال های آینده گردشگری به لحاظ درآمد در رأس صنایع موجود دنیا و به لحاظ اهمیت بزرگ ترین بخش تجارت بین الملل را به خود اختصاص دهد. کلانشهر تبریز با داشتن غنای طبیعی و فرهنگی از دیرباز موردتوجه گردشگران بوده است. بدین منظور با در نظر گرفتن قابلیت گردشگر پذیری کلانشهر تبریز، هدف این مقاله بررسی آثار اقتصادی توریسم شهری کلانشهر تبریز هست تا ضمن منافع حاصل از آن، بتوان تأثیرات منفی آن را به حداقل کاهش داد. پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی، به لحاظ هدف؛ کاربردی و در ارتباط با روش گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. جامعه آماری شامل نمونه گیری از کلیه شهروندان کلانشهر تبریز در سال 1398 که طبق فرمول کوکران به تعداد 384 نفر به عنوان نمونه به طور تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. برای سنجش اعتبار، از نوع اعتبار محتوا استفاده شده است و برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 81/0، برآورد شده است. پس از انجام مطالعات میدانی، برای جمع آوری داده ها و تجزیه وتحلیل اطلاعات، از روش های آماری توصیفی شامل توزیع فراوانی، جداول و آمار استنباطی استفاده شده است که آمار استنباطی شامل آزمون T تک دامنه ای است و ارزش گذاری متغیرها با بهره مندی از طیف لیکرت صورت گرفته است و نرم افزار مورداستفاده نرم افزار آماری SPSS می باشد نتایج نشان می دهد که شهروندان اثرات مثبت گردشگری را بالاتر از حد طیف لیکرت ارزیابی نموده اند. با توجه به مقایسه متغیرهای مرتبط با اثرات مثبت اقتصادی گردشگری، ایجاد اشتغال و درآمدزایی با 15/4 درصد بیشترین تأثیر مثبت را دارد و بهبود سیستم حمل ونقل و زیرساخت ها با 27/3 کمترین تأثیر مثبت را دارد. همچنین با توجه به متغیرهای مرتبط با اثرات منفی اقتصادی گردشگری تورم و افزایش قیمت ها با 05/4 درصد بیشترین تأثیر منفی و افزایش بیکاری با 3/2 درصد کمترین تأثیر منفی را دارد.

رشد شهری در نفس خود خصلتی سرکش دارد. لذا نیازمند مهار و هدایت است سیاست گذاری رشد شهری مسئولیتی خطیر است؛ زیرا ازیک طرف باید به زدودن نابسامانی های بپردازد و از طرف دیگر با هدایت عقلایی ساخت وسازها از بروز و پیدایش ناهنجاری ها به ویژه از ابعاد کالبدی آن جلوگیری نماید. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر سردرود و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است که داده ها و اطلاعات موردنیاز به صورت اسنادی و میدانی تهیه گردیده است. در روش تحلیل داده ها از مدل های کمی آنتروپی نسبی،ضریب گری، موران وضریب جینی استفاده شده نتایج به دست آمده از اندازه گیری مدل های فضایی – کالبدی نشان دهنده این است که فرم شهر الگوی تجمع تصادفی تک قطبی بوده که به سمت پراکنش شهری پیش رفته و می رود و مقادیر شاخص ها در سال 1378 و 1390 به ترتیب بدین صورت است: (آنتروپی نسبی =85/0، جینی= 35/0، موران =03/0، گری =05/0) و (آنتروپی نسبی= 91/0، جینی= 36/0، موران =01/0، گری =99/1). در کل، این مقادیر نشان می دهد که شهر به سمت الگوی پراکندگی پیش رفته است و موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و باغات شده است، به طوری که در شهر سردرود در سال 1378 سهم باغات و اراضی کشاورزی 2/65 درصد از کاربری ها بوده درحالی که در سال 1390 به 35/26 درصد رسیده است و به تبع آن ساختار فضایی و کالبدی شهر در طول زمان تغییریافته است.

حدوده ی موردمطالعه در این پژوهش شهر سردرود هست نوع تحقیق کاربردی – توسعه ای و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است که داده ها و اطلاعات موردنیاز به صورت اسنادی و میدانی تهیه گردیده است. در این تحقیق که باهدف ارزیابی تأثیرات کلانشهر تبریز بر ساختار فضایی–کالبدی شهر سردرود هست، از مدل های کمی در جهت تحول فرم فضایی–کالبدی شهر استفاده شده است. بر اساس دیاگرام بوژوگارنیه نقش شهر سردرود در سال 1375 صنعتی بوده درحالی که در سال 1390-1385 نقش بازرگانی را برعهده گرفته است. با مقایسه جایگاه بخش های مختلف اقتصادی شهر سردرود نسبت به استان آذربایجان شرقی با استفاده از مدل تغییر سهم، نرخ رشد کل اقتصاد مرجع برای سال های 1385-1375 برابر 6/1 و ساختار اقتصادی استان در طی دوره مذکور همواره منفی و دارای روند نزولی بوده است و ضریب اشتغال در بخش های کشاورزی برابر 12/0، صنعت 04/0- خدمات معادل 1/1 هست؛ و با بررسی تغییرات بخش های اقتصادی شهر سردرود بر اساس مدل ایزارد تنها بخش خدمات در سطح شهر در مقایسه با ضریب مشابه آن در سطح استان بالاتر 6/252 در مقابل 3/137 درصد است؛ و نتایج به دست آمده از اندازه گیری مدل های فضایی – کالبدی نشان دهنده این است که فرم شهر به سمت پراکنش شهری پیش رفته و می رود و مقادیر شاخص ها در سال 1378 و 1390 به ترتیب بدین صورت است: (آنتروپی نسبی =85/0، جینی= 35/0، موران =03/0، گری =05/0) و (آنتروپی نسبی =91/0، جینی= 36/0، موران =01/0، گری =99/1)؛ که موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و باغات شده است به طوری که در شهر سردرود در سال 1378 سهم باغات و اراضی کشاورزی 2/65 بوده و در سال 1390 به 35/26 درصد رسیده است و نتایج تحلیل مسیر با مقدار 223/0= 2R نشان می دهد که مهاجرت (44/0)، رشد طبیعی (29/0)، نزدیکی به کلانشهر تبریز (31/0)، شرایط و وضعیت خود مکان برابر با (37/0) و درنهایت عوامل اقتصادی (67/0) درصد در تحولات فضایی – کالبدی شهر تأثیرگذار هستند.

رشد شهری در نفس خود خصلتی سرکش دارد. لذا نیازمند مهار و هدایت است سیاست گذاری رشد شهری مسئولیتی خطیر است؛ زیرا ازیک طرف باید به زدودن نابسامانی های بپردازد و از طرف دیگر با هدایت عقلایی ساخت وسازها از بروز و پیدایش ناهنجاری ها به ویژه از ابعاد کالبدی آن جلوگیری نماید. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر سردرود و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است که داده ها و اطلاعات موردنیاز به صورت اسنادی و میدانی تهیه گردیده است. در روش تحلیل داده ها از مدل های کمی آنتروپی نسبی، ضریب گری، موران وضریب جینی استفاده شده نتایج به دست آمده از اندازه گیری مدل های فضایی – کالبدی نشان دهنده این است که فرم شهر الگوی تجمع تصادفی تک قطبی بوده که به سمت پراکنش شهری پیش رفته و می رود و مقادیر شاخص ها در سال 1378 و 1390 به ترتیب بدین صورت است: (آنتروپی نسبی =85/0، جینی= 35/0، موران =03/0، گری =05/0) و (آنتروپی نسبی= 91/0، جینی= 36/0، موران =01/0، گری =99/1). در کل، این مقادیر نشان می دهد که شهر به سمت الگوی پراکندگی پیش رفته است و موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و باغات شده است، به طوری که در شهر سردرود در سال 1378 سهم باغات و اراضی کشاورزی 2/65 درصد از کاربری ها بوده درحالی که در سال 1390 به 35/26 درصد رسیده است و به تبع آن ساختار فضایی و کالبدی شهر در طول زمان تغییریافته است.

پژوهش حاضر، به بررسی عوامل تأثیرگذار در بروز وندالیسم در مبلمان شهری پرداخته است. در این پژوهش، به صورت ترکیبی از نظریات آنومی، تئوری میلر و کلارک استفاده شده است. روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی تحلیلی، ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه، جامعه آماری شهر تبریز و نمونه آماری 384 نفر از شهروندان شهر تبریز است که براساس فرمول کوکران به دست آمده است. نتیجه پژوهش حاضر نشان می دهد از بین اقدامات مربوط به تخریب اموال عمومی در مبلمان شهری، دل نوشته های روی دیوارها با 8 درصد، بیشترین مقدار و شکستن لامپ های روشنایی معابر عمومی و فضاهای سبز با 4/6 درصد کمترین مقدار را دارد. نتیجه آزمون یو من– وایت نی نشان داد میزان وندالیسم با استناد به مقدار 33/3 Z=؛ 05/0P< در بین مردان وزنان متفاوت است. نتیجه آزمون پیرسون نشان می دهد گرایش به وندالیسم با متغیر پایگاه اجتماعی و اقتصادی (394/0- R=؛ 000/0P=) رابطه معناداری دارد و نتایج تحلیل مسیر با مقدار 223/0= 2R نشان می دهد عوامل فردی و روانی برابر با 29/0 درصد، عوامل خانوادگی 33/0 درصد، عوامل اجتماعی 44/0 درصد، عوامل اقتصادی 11/0 و درنهایت، شرایط و وضعیت مکانی برابر با 37/0 درصد در وندالیسم در مبلمان شهری تأثیرگذار هستند.