معصومه شیردل

با تأسی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی)، بایستی نسبت به سیره و سلوک سردار سلیمانی، نگاه مکتبی داشت. دراین راستا، پژوهش حاضر درصدد ارائه الگویی از تعالیم انسان ساز در مکتب درس آموز شهید سلیمانی است.(مسئله) بدین منظور، با استفاده از با استفاده از روش نظام مند «تحلیل محتوای مضمونی» به تبیین هدفمند وصیت نامه سردار سلیمانی می پردازد. براساس میزان فراوانی مضامین اصلی و فراگیر متن وصیت نامه و تحلیل محتوای کیفی و کمی(روش)، مهم ترین آموزه های دینی این مکتب به ترتیب اولویت عبارتند از: شهادت طلبی؛ ولایت مداری؛ توحیدباوری؛ عشق به اهل بیت(علیهم السلام)؛ اخلاق مداری؛ توجه به اصول دین. سردار سلیمانی، به عنوان اسوه بیداری اسلامی در دوران معاصر، در عرصه جهاد تبیین نیز بسیار مجاهدت نمود. او که با اعتقاد به روایت «مُوتُوا قَبْلَ أَنْ تَمُوتُوا»، شرط شهید شدن را شهید بودن می دانست، پیوسته «آرزوی شهادت» داشت و بر لزوم «تعظیم شهیدان» و «تکریم خانوده شهدا» تأکید می ورزید. ابراز اعتقاد و ارادت سردار نسبت به مقام ولایت و امامین انقلاب بی نظیر است. لذا ولایت فقیه را «رنگ خدا»، امتداددهنده ولایت علوی و مهم ترین اصل معرفی می کند. شهید سلیمانی نگاه توحیدی داشت و تمام کارهایش فقط برای رضای خدا بود. سراسر وجود و کلامش را اقرار به «ما ملت امام حسینیم» و عشق به معصومین(علیهم السلام) فراگرفته بود. از دیگر آموزه های متعالی این مکتب، می توان به منش اخلاقی و آخرت گرایی اشاره نمود.(یافته ها)

آبرومندی از جمله ارزشمندترین ضائل اخلاقی در آموزه های دینی است. امروز با گسترش فضاهای مجازی، حفظ حریم خصوصی و پرهیز از هتک حرمت افراد اهمیت بسزایی دارد. از راهکارهای تحقق صفت والای آبرومندی در جامعه اسلامی، بهره گیری از تعالیم قرآن و عترت است. نتایج این پژوهش که با روش تحقیق کتابخانه ای انجام شده است نشان می دهد که قرآن کریم ضمن معرفی مصادیق برتر آبرومندان در دنیا و آخرت به تبیین خصوصیات اخلاقی ایشان پرداخته است، چنانکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله با رفعت در نام و مقام، اسوه کامل مکارم اخلاقی و اهلبیت علیهم السلام به واسطه همراهی با ایشان از مصادیق برجسته آبرومندان و شفاعت کنندگان روز محشر معرفی شده اند. همچنین با توصیف تلاش حضرت لوط علیه السلام در حفظ حرمت میهمانان؛ خوش نامی حضرت صالح علیه السلام در جامعه؛ خویشتنداری بی نظیر حضرت یوسف علیه السلام؛ وجاهت حضرت موسی علیه السلام و حضرت عیسی علیه السلام و پاکدامنی حضرت مریم علیه السلام به معرفی ایشان به عنوان طلایه داران آبرومندی پرداخته شده است. افزون بر آن، از یاران فقیر پیامبر صلی الله علیه و آله یعنی اصحاب صفه به واسطه ایمان راستین پاسداری از اسلام و پایداری در برابر امتحان الهی به مثابه مصداق فراگیر آبرومندان یاد شده است. 

از جمله آثار معاصر در زمینه احادیث ساختگی، کتاب الموضوعات فی الآثار و الاخبار تألیف هاشم معروف الحسنی است که درباره روایات جعلی موجود در منابع فریقین و با تأکید بر روایات منقبت و منقصت نگاشته شده است. تاکنون پژوهش های چندی در خصوص معرفی، روش شناسی و نقد این اثر با نگاهی کلی صورت گرفته است. پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از این آثار، نقد و بررسی روایات فضایل اهل بیت k را به طور خاص مورد نظر دارد. گرچه هاشم معروف در سراسر کتاب الموضوعات با رویکرد نقد متنی و نقد سندی با روایات مواجه شده، گاه با اهمال و تسامح و گاه یک جانبه و عجولانه قضاوت کرده است. به نظر می رسد وی عمدتاً از روی محتوای روایت حکم به جعلی بودن آن داده و بررسی های سندی وی بیشتر جنبه تأیید و تأکید دارد. روش وی در بررسی سندی برخی روایات با ایراداتی همچون تعمیم گرایی، غفلت از منابع رجالی دست اول، پرداخت بی ضابطه به بحث غلو، عرضه اطلاعات نادرست در شرح احوال راویان و نقد غیرمنصفانه برخی محدثان و صاحبان آثار، عدم تفحص از سایر طرق روایت در منابع معتبر روایی و کم توجهی نسبت به جمع آوری احادیث هم مضمون و خانواده حدیثی، بهره گیری از معیارهای اختلافی، اصرار بیش از حد بر معیار موافقت روایت با عقل و علم تجربی روبه روست.

من وجهه نظر أمیر المؤمنین (ع) من المهم جدًّا أن یکون لدیک مواقف انتقادیه وحکمًا عادلًا ضد ادعاءات المعارضه. نظرًا لأن المعارضه الداخلیه غالبًا ما تسعى إلى الإعراب عن عدم رضاءها من الحکومه الإسلامیه. وتسعى إلى إثاره الاضطرابات و الفوضی فی المجتمع وإزعاج الجمهور. لذلک، فإن إعاده قراءه موقف الإمام الناقد تجاههم مفید للنمذجه والتنویر فی المجتمع الإسلامی. لذلک، فإن الدراسه الحالیه بأسلوبها المبتکر تدرس مجموع کلمات الإمام ضد الناکثین بطریقه علمیه ومنهجیه من "تحلیل المحتوى". فباستخدام هذا النهج المتعدد فی التخصصات والنصیه یمکن اعتبار الأبعاد الرئیسیه لموقف الإمام علی (ع) الناقد مقابل ادعاءات الناکثین على النحو التالی: "النقد والمراجعه المنطقیه لمطالبهم قبل المغادره"، الذی تتطلب الاستماع وتقییم مطالبات الناکثین بشکل حاسم کطلباتهم فی حصه من الخزانه والسعی إلى الحکم والسماح بمغادره المدینه؛ "المراجعه والتحلیل الناقد لمطالباتهم بعد المغادره" کما أن الإمام قام بتحلیل الادعاءات الکاذبه الزائفه لناکثین حول وجوب ولاء عثمان و أخذ ثار عثمان بشکل معقول وبعزم وتفکیر ثاقب وإثبات معارضتهم للدوله الإسلامیه وذلک لشرح فلسفه الجهاد مع الناکثین و العثور علی الأسباب الجذریه لمعارضتهم. حیث الإمام و من إجل تنویر المنطق فی المجتمع الإسلامی، یعتبر الجهل والبطل وعدم الأخذ بالنصائح والاستیاء والغیره والإسراف والتبذیر من أهم العوامل والدوافع لتصرفات الناکثین العدائیه.

واژه «فساد» و مشتقات آن 50 مرتبه در آیات قرآن کریم به کار رفته است. تاکنون با نگاه معناشناسانه به عنوان شیوه ای منسجم و استاندارد در تحلیل مفاهیم قرآنی، مورد پژوهش قرار نگرفته است. این پژوهش با روش معناشناسی توصیفی، به تحلیل تفسیری حوزه معنایی «فساد» در قرآن می پردازد. به این ترتیب، «الأرض» پربسامدترین واژه هم نشین «فساد» است. تأکید مکرر بر پرهیز از فساد در زمین، نشانه اهتمام قرآن نسبت به بعد اجتماعی زندگی بشر است. نکته قابل توجه، هم نشینی «فساد» با «صلاح» از نظر کمی و کیفی است. از دیدگاه قرآن، اساس زندگی بر نظم و صلاح بنا شده، ازاین رو خدای متعال با وجود حمایت مستمر از صالحان، همواره نسبت به مفسدان اظهار نفرت و غضب نموده و دیگران را به عبرت گرفتن از عاقبت آنان فراخوانده است. در محور جانشینی نیز، «ظلم» با «فساد» رابطه عام و خاص دارد، چنان که هر فسادی، با رویکردی ظالمانه؛ یعنی ازاله حق و خروج از حد اعتدال، همراه است. ازجهتی دیگر، واژه «کفر» معادل با «فساد» است؛ زیرا عدم اعتقاد به وجود ناظمی مصلح برای عالم، همان فساد اعتقادی و ریشه اصلی تمام مفاسد می باشد. بنابراین ملاحظه می شود که ماهیت هر فسادی، متشکل از «سیئه» و شرارت است.

تعیین ترتیب و زمان نزول سوره ها ازجمله مباحث پرسابقه در تفسیر و علوم قرآن است. مسأله مهم در این زمینه، جایگاه سوره «مطففین» است که یا به عنوان آخرین سوره مکی یا اولین سوره مدنی محسوب می شود. بر اساس ادله نقلی و اجتهادی مورد استناد در تاریخ گذاری سوره های قرآن، ملاحظه می شود اغلب روایات موثق در ترتیب نزول، بیانگر نزول سوره «مطففین» پس از «عنکبوت» در پایان سور مکی است. همچنین باتوجه به تاریخ هجرت و فاصله میان آن واقعه تا سرآغاز تقویم هجری، می توان زمان نزول این سوره را سال آخر بعثت و نزدیک به هجرت در نظر گرفت. به علاوه، ضوابط و خصائص این سوره نیز مؤید مکی بودن آن است.

مقاله حاضر به اعتبارسنجی روایتی موسوم به «رفع قلم» «...أَنْ یَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنِ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ...» از سه منظر: منبع ، سند و محتوا اختصاص دارد. قدیمی ترین مأخذ این روایت، مجموع الأعیاد ابوسعیدطبرانی، یکی از غلات نصیریه در قرن پنجم است و از آن جا در قرن ششم، به منابع امامیه انتقال یافته است. بررسی رجالی و سندی بیان گر آن است که روایت فوق، مرسل و محرَّف و راویان اصلی آن همگی مجهول اند. مهم ترین نقد دلالی این روایت، تصریح آن بر جریان فراگیر رفع تکلیف به مدت سه روز و در واقع ترویج نوعی اباحی گری است. حاصل، آن که روایت مزبور به دلایل: عدم اعتبار منبع، عدم اعتبار و صحت سند، احراز مخالفت متن با نص قرآن کریم و سنت معصومان (ع) و نیز مخالفت محتوای روایت با شواهد تاریخی و اتفاق نظر قاطبه مورخان مبنی بر وقوع ماجرای قتل خلیفه دوم در اواخر ذی الحجه سال 23هجری، فاقد حجیت ارزیابی می شود.

ازجمله وظایف خطیر حاکمان اسلامی،موضع گیری مناسب دربرابر تهدید مخالفان داخلی می باشد.راهکار مناسب،الگوگیری از سیره امیرالمؤمنین(علیه السلام) دربرابر اولین مخالفان داخلی حکومت علوی است.پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت درباره«اصحاب جمل»، با روش علمی و نظام مند «تحلیل محتوا»می پردازد. از دیدگاه امام،برخورد هدایت آمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان اهمیت بسزاییدارد. ایرادحجم عمده ای از خطبه های روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، هم چنین بهره وریاز فضایجنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامه های مفصل بعد از جنگدر تبیین نتیجه نبرد و تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرازمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامیاست. بنابراین در الگوی رفتاریامام دربرابر مخالفان داخلی،اولویت با «تبیین جنگ طلبی و تهدیدهای مخالفان برای جامعه اسلامی» و«تلاش برای هدایت مخالفان و ممانعت از جنگ افروزی آنان» می باشد. امام درپی«اخذ تعهد از مخالفان جهت پرهیز از فسادگری در جامعه»، درصدد «ریشه یابی علل فتنه انگیزی مخالفان» برمی آید. هم چنینعلاوه بر«الزام مخالفان برای پایبندی به بیعت»،بر ضرورت مقابله با آنان «به خاطر پیمان شکنی شان»تأکید می کند. ازطرفی، «با اثباتمشروعیت حکومتش»دراحتجاج با مخالفان، به «آموزه های قرآنی و روایی» تمسک می جوید.

عبارتِ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ (الزّمر/6)، ازجمله ظریف ترین اشارات علمی قرآن دربارة اسرار آفرینش انسان است. در روایات معصومین(ع) مصداق آن را، «ظلمت بطن، رَحِم و مشیمه»، یا «ظلمت گوشت، پوست و خون» و یا «غلاف های در هم تنیده» دانسته اند. در مجموع، سه دیدگاه در باب مفهوم این «تاریکی های سه گانه» وجود دارد: «پرده های درون رَحِمی»، «لایه های پوششی جنین» و «فضاهای میان پرده ها و لایه ها». با توجّه به معنای واژة «ظلمت» که به مکان و فضای بدون نور اطلاق می شود، می توان گفت که در اینجا «فضاهای بین لایه ها و پرده ها» مدّ نظر است و شامل فضای بین شکم و رحم، بین کوریون (گوشت رَحِم) و آمنیون (مشیمه) و بین آمنیون و جنین می شود. مفاهیم مورد نظر در روایات معصومین(ع) نیز ناظر به محتویات همین فضاهاست. همچنین، در آیة فوق، بر اهمیّت این فضاهای پوششی در محافظت از جنین تأکید شده است.