سعید انوری

اردولیبرالیسم در زمان یک بحران شدید اقتصاد سیاسی لیبرال در جمهوری وایمار آلمان پدیدار شد؛ در واقع نوعی تلاش سیاسی هماهنگ برای بازیابی عقلانیت اقتصاد آزاد در رفتار دولت و نیز رفتار شرکت کنندگان در بازار وجود داشت. بنابراین، دولت لیبرال به عنوان شالوده ضروری اقتصاد آزاد و به مانند قدرتی که بتواند چارچوب شرایط مورد انتظار را برای دخالت «دست نامرئی» در اقتصاد برای تسهیل و حفظ آزادی آن فراهم کند، معرفی شد. ازاین رو، هدف اصلی این پژوهش بررسی نقش اردولیبرالیسم آلمانی در فرایند تاریخی تکامل نهاد دولت در آلمان است. دو پرسش پژوهشی در این نوشتار عبارت اند از: 1. دولت آلمان دارای چه بنیان ها و ویژگی هایی است؟ 2. از دیدگاه دولت سازی بر مبنای تعریف هگل، اردولیبرالیسم چه نقشی در تاریخ سیاسی آلمان ایفا کرده است؟ در فرضیه پژوهشی، بیان می شود که اردولیبرالیسم بر مبنای آموزه های یونان باستان، مسیحیت و عصر روشنگری، لیبرالیسم آنگلوساکسون را به نفع «خیر جمعی» هماهنگ کرده، و با ایجاد فضایی حائل میان نهادهای «دولت سیاسی» و افراد جامعه، بر مبنای بازار و فرایندهای آن، «جامعه مدنی» را تکامل بخشیده و از این راه فرایند تکوین نهاد دولت در آلمان را پیش برده است. تحلیل «تاریخ ایده ها» در مرکز توجه این پژوهش قرار دارد. در این روش، ایده ها در روند تکوین و تکامل خود در کنار یکدیگر قرار می گیرند و به تکوین نهادها (مانند نهاد دولت) می انجامند. افزون بر مطالعه آثار نظریه پردازانی همچون هگل و وبر، منابع دست دوم که از سوی پژوهشگران برپایه استفاده از منابع دست اول ایجاد شده اند، و دربرگیرنده مقاله ها و کتاب هایی هستند که رویدادهای گذشته با اهمیت تاریخی را توصیف می کنند، بررسی می شوند. یافته های تبیین بنیان نظری اردولیبرالیسم آلمان و بررسی نقش آن در فرایند تکامل نهاد دولت در این کشور نشان می دهد که جمهوری فدرال آلمان با وجود وفاداری کامل به بنیان های لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی، توانسته است با تعدیل لیبرالیسم به نفع دولت، و ایجاد گونه ای ویژه از لیبرالیسم به نام اردولیبرالیسم، ضمن تکوین و تکامل «جامعه مدنی» به عنوان بخشی از بدنه دولت در معنای هگلی آن، فردگرایی افراطی را مهار کند و خیر عمومی و عدالت اجتماعی را در متن سنت لیبرال به انجام رساند.

کارل اش میت و الکس اندر دوگی ن دو متفک ر دولت گ را به ش مار می رون د که با ایجاد س نتزی ملی به دنبال تثبی ت دولت و تقویت ِ از ملی گرای ی و دیان ت و برس اختن نوعی الهیات سیاس ی ق درت مل ی هس تند. ه ر دو ب اور دارند که ف رد باید در س ازه ای به ن ام »ملت« معن ا یابد. این س ازه )مل ت( تنه ا زمان ی می توان د بر سرنوش ت خ ود حاکم ش ود که ب ر اس اس ویژگی های خویش تن، م رز می ان »م ا« و »دیگ ری« را ترس یم کن د و ب ا تکیه ب ر دولت ی قدرتمن د، از این م رز ک ه همان م رزی سیاس ی و حاکمیتی اس ت، با تم ام وجود دف اع کند. مس ئله اصلی این مقال ه تبیی ن چگونگ ی بازخوان ی مفاهی م »محافظ ه کاری انقالب ی آلمان« توس ط الکس اندر دوگی ن و گ ذار از ی ک نظری ه دول ت ب ه ی ک مکت ب ژئوپلیتیک ی اس ت. در همی ن زمین ه ای ن پرس ش قاب ل ط رح اس ت ک ه:» نواوراس یاگرایی روس ی در ح وزه مفاهی م بنیادی ن، چ ه تأثی ری از محافظ ه کاری انقالب ی آلم ان پذیرفت ه اس ت؟« فرضی ه پژوه ش از این قرار اس ت ک ه: »الکس اندر دوگی ن به عن وان نماین ده نواوراس یاگرایی ب ا وام گرفت ن مفاهی م »دول ت«، »حاکمی ت« و »امر سیاس ی« از متفک ر محافظه کار انقالب ی آلمانی کارل اش میت و ترکیب و آن ب ا الزام های ژئواس تراتژیک روس یه در دوران انحطاط و ضعف این کش ور پس از فروپاش ی ش وروی، ی ک مکت ب ژئوپلیتیکی ضدلیبرال برس اخته که ه دف آن تحکیم پای ه های دولت- مل ت روس یه ب ا تکی ه ب ر خاص بودگی ه ا و ویژگی ه ای منحص ر ب ه فرد این کش ور اس ت.« ای ن مقال ه ب ا بهره گیری از رهیاف ت تاریخی اس کینر، »بحران دولت« در روس یه و آلم ان را به عن وان مهمتری ن عام ل زمین ه ای پیونددهن ده می ان ای ن دو س امانه مفهومی معرف ی می کند. رهیاف ت اصل ی ای ن مقال ه، تأکی د ب ر نق ش اساس ی »بح ران دول ت« در ایج اد نظریه ه ا و ایدئولوژی ه ای محافظه کار-انقالب ی اس ت.

«کتاب شناسی فلسفه اسلامی»[1] به قلم هانس دایبر[2] در سال ۱۹۸۳ میلادی منتشر شده و در سال ۱۹۹۹م توسط انتشارات بریل[3] تجدید چاپ شده است. این کتاب شناسی در سال ۲۰۰۷م با افزوده هایی در حدود ۳۰۰۰ عنوان جدید در سه مجلد منتشر شده است. این اثر به تأثیر فلسفه اسلامی بر مکاتب یهودی، و متفکران قرون وسطای لاتینی نیز می پردازد و بازتاب فلسفه اسلامی بر تفکر اروپایی و اسلامی جدید را منعکس می سازد. مقدمه این کتاب به دلیل آنکه به تاریخچه مطالعات غربی در مورد فلسفه اسلامی اشاره می کند و برخی از منابع اولیه تاریخ نگاری غربی در زمینه فلسفه اسلامی را بیان می کند و نیز رویکرد مستشرقان در مواجهه با فلسفه و تفکر در جهان اسلام را معرفی می نماید، حائز اهمیت است. همچنین این مقاله بیانگر علت توجه مستشرقان به فلسفه اسلامی است و برخی از خطاهای ایشان در شناخت فلسفه اسلامی را متذکر شده است. هانس دایبر در این مقدمه، برخی از تاریخ فلسفه های اسلامی قدیمی را معرفی می کند که توسط شرق شناسان نگاشته شده اند و در ایران شناخته شده نیستند و سیر تدوین تاریخ فلسفه های اسلامی در مغرب زمین را تشریح می نماید.