مهناز طالبی دستنایی

در تحلیل حاضر بندهایی از زبان رایجی بَرزُکی از منظر دو فرانقش بینافردی و تجربی ارائه می شود و قصد بر آن است تا تحلیل های معنابنیان نظریه نقش گرای هلیدی درباره این گونه زبانی سنجیده شوند که مانند بسیاری از گویش ها یا زبان های محلی تنها دارای صورت گفتاری و محاوره ای هستند. بدین منظور، با توجه به فرانقش بینافردی، فاعل، خودایستا و نوع بندها و بر اساس فرانقش تجربی، بسامد و نوع فرایندهای زبان راجی بَرزُکی مورد بررسی قرار می گیرند. زبان رایجی (راجی) بَرزُکی از زبان های در خطر ایران است که در شهر بَرزُک (50 کیلومتری شهر کاشان) به آن تکلم می شود. این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است و داده های آن از مصاحبه شفاهی با یک گویشور زن بومی 83 ساله و دوگویشور مرد بومی82 و 64 ساله بَرزُکی به دست آمده است. نتایج به دست آمده بیان گر آن است که از مجموع 35 بند پیاده شده از داستان شفاهی با موضوع سیل بزرگ 60 سال پیش این شهر، در فرانقش تجربی فرایند مادی با 66% (23 فعل) رخداد، پربسامدترین فرایند است. درصد رخداد سایر فرایندها عبارت است از: رابطه ای 20% (7 فعل)، ذهنی 8% (3 فعل)، فرایند رفتاری 3% (یک فعل)، کلامی 3% (یک فعل) و وجودی 0%. تحلیل فرانقش بینافردی این بندها نشان می دهد که از میان 35 بند، 34 بند خبری و یک بند امری می باشد و فاعل در 33 بند غایب و تنها در دو بند فاعل، گوینده بند است. همچنین از 35 فعل موجود در این بندها 33 بند دارای فعل گذشته (28 فعل گذشته ساده و 5 فعل گذشته استمراری) و 2 بند دارای زمان حال هستند.

استعاره های مبتنی بر نام جانوران در همه زبان ها و فرهنگ ها به کار می رود و می توان آن را حتی یک جهانی زبان شناختی دانست. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کاربرد استعاری نام جانوران در خطاب قرار دادن انسان و مفهوم اولیه هر جانور در دو منطقه بوشهر و شهرکرد است. در پژوهش حاضر، واژه های مربوط به خطاب و مفهوم اولیه واژه های جانوران در گویش منطقه بوشهر که در اقلیم گرم و مرطوب جنوب کشور و گویش منطقه شهرکرد که در اقلیم سرد و کوهستانی واقع شده است، در چارچوب زبان شناسی زیست محیطی بررسی می شود. برای گردآوری داده ها، خطاب و مفهوم اولیه نام 35 جانور مختص بوشهر از 100 گویشور بومی بوشهر و خطاب و مفهوم اولیه 35 جانور مختص شهرکرد از 100 گویشور بومی شهرکرد در قالب پرسش نامه بررسی و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که گویشوران برداشت های استعاری شان از رفتارهای جانوران را برای توصیف خصوصیات گوناگون افراد به کار می برند؛ چنانچه در پژوهش حاضر، گویشوران دو منطقه مورد نظر از نام برخی از جانوران به عنوان خطاب برای افراد استفاده می کنند. کاربرد نام جانوران برای توصیف افراد، نشان دهنده تأمل گویشوران در ویژگی ها و خلق و خوی جانوران محیط پیرامونشان است. از دیگر یافته های پژوهش می توان به تفاوت در میزان خطاب در جانوران مشترک دو منطقه مختلف نام برد که محیط پیرامون، نوع و میزان ارتباط انسان و جانوران را می توان از مهم ترین دلایل این تفاوت ها برشمرد.

مقاله حاضر به بررسی و مقایسه مولکول های معنایی نام 35 جانور در بوشهر و 35 جانور در شهرکرد بر اساس رویکرد معنایی- شناختی هسییه (2006) می پردازد. داده های پژوهش از پاسخ 100 گویشور بوشهری و 100 گویشور شهرکردی و بررسی منابع نوشتاری هم چون کتاب های ضرب المثل، شعر، داستان و مانند آن به دست آمد. در این پژوهش ابتدا نام های پرکاربرد در گفتار روزمره از میان نام جانوران بومی استخراج شد، سپس پرسش هایی در قالب پرسشنامه از گویشوران اصیل و بومی هر منطقه درباره جانوران پرسیده شد. از طریق تحلیل داده های پرسشنامه برای هر جانور یک یا چند مولکول معنایی به دست آمد. سپس برای هر مولکول معنایی به تفکیک نام جانور و منطقه، استعاره های زیربنایی متناسب شناسایی شد. رفتار و عادت، ظاهر، هوش، غذا و عادت غذاخوردن، کاربرد، ویژگی های برجسته، معنای متداعی و معنای قراردادی از جمله استعاره های زیربنایی برای طبقه بندی مولکول های معنایی جانوران می باشند. نتایج پژوهش نشان می دهد که استعاره زیربنایی «رفتار و عادت» در دو منطقه بیش ترین کاربرد را در توصیف مولکول های معنایی جانوران دارد.

نظریه استعاره مفهومی اولین بار توسط لیکاف و جانسون,1980) Lakoff &Johnson)، در کتابی با نام استعاره هایی که ما با آنها زندگی می کنیم ( Metaphors We Live B y )  مطرح شد. بر اساس این نظریه، استعاره مفهومی، امری تصوری و ذهنی است که در زبان به صورت استعاری تجلی می یابد. بیشتر مطالعه ها در مورد  استعاره های مفهومی منحصر به گفتار و نوشتار است، در صورتی که بررسی استعاره های مفهومی مخصوصاً استعاره های عواطف در تصاویر می تواند به گسترش الگوی استعاره های مفهومی کمک کند. فورسیول (Forceville 1996, 1999, 2002,2005 ( برای اولین بار به مطالعه وجود نگاشت های استعاره خشم در تصاویر و فیلم ها پرداخت. مقاله حاضر  استعاره های خشم در گفتار و نوشتار 10 نابینای مطلق مادرزاد و 10 همتای بینا را بر اساس انگاره فورسیول (2005) بررسی می کند. شباهت ها و تفاوت هایی در درک دو گروه از خشم و استعاره های خشم طبق این الگو مشهود است. می توان تأثیر زبان را در شکل گیری تصاویر ذهنی یک نابینای مطلق مادرزاد که هیچ تصور دیداری از محیط پیرامون ندارد را مشاهده کرد.

مقاله حاضر به بررسی استعاره های مفهومی خشم در آزمون ور ان نابینای مطلق مادرزاد می پردازد. بر اساس آموزه های زبان شناسی شناختی، استعاره های مفهومی نقش مهمی در نظام شناختی بشر دارند و استعاره شناختی، چارچوبی برای اندیشه است و صرفاَ موضوعی زبانی نیست بلکه موضوعی است مرتبط با اندیشه و خرد. با تحلیل استعاره های مربوط به عواطف می توان به تفاوت های فرهنگی و بنیان های شناختی ملت های مختلف پی برد. خشم یکی از اصلی ترین احساسات بشر است و به همین دلیل استعاره های آن از پربسامدترین و جهانی ترین استعاره ها هستند. در بررسی ای میدانی که به منظور واکاوی عملکرد ذهن در چگونگی شکل گیری استعاره های خشم در نابینایان فارسی زبان انجام گرفت، 10 نابینای مطلق مادرزاد فارسی زبان و 10 بینای فارسی زبان به عنوان گروه گواه بین سنین 18 تا 28 سال انتخاب شدند. زبان اول همه این آزمون وران فارسی بوده است. این پژوهش استعاره های مفهومی خشم را در زبان نابینایان مطلق مادرزاد در مقایسه با همتای بینایشان از نظر قلمروهای مبدأ بر اساس مدل کووچشتحلیل نموده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گفتارگرایی در نابینایان موجب تشابه فراوان استعاره های خشم، حتی استعاره های دیداری خشم، در دو گروه شده است. این مسئله می تواند به باوری که منشأ استعاره را ذهن می داند، خدشه وارد کند.