مرجان شهاب زاده

مراکز تجاری نوین مجتمع هایی متشکل از صدها مغازه و واحدهای تجاری- خدماتی در سطح نواحی شهری است. مکان یابی نادرست این مراکز و عدم توجه به نقش آن در ارائه خدمات به شهروندان از معضلات مشترک بسیاری از شهرهاست. شهر شیراز به دلیل گسیختگی ساختار فضایی شهر با نارسایی و کمبود مراکز تجاری نوین در مناطق شهری مواجه است. هدف پژوهش ارزیابی توزیع فضایی مراکز تجاری نوین شهری و مکان یابی بهینه آن ها در شهر شیراز است. پژوهش حاضر بر مبنای هدف کاربردی و بر اساس روش توصیفی– تحلیلی انجام یافته است. متغیرهای پژوهش شعاع پوششی، تراکم جمعیت، شبکه معابر و کاربری اراضی سازگار و ناسازگار است. معیارها و زیر معیارها، بر اساس وزن دهی انجام شده در مدل AHP ، باهم تلفیق گشته و با استفاده از GIS روشIndex overlay نقشه نهایی مراکز تجاری نوین مشخص گردید. در این پژوهش شاخص شعاع پوششی با وزن نرمال 16/2 بیش ترین تأثیر و شبکه معابر با 5/0 کمترین تأثیر را داشته است. نتایج یافته ها نشان می دهد که مراکز تجاری نوین موجود شیراز جهت خدمات رسانی به تمام شهروندان کافی نبوده و بیش از نیمی از محدوده شهر، خارج از شعاع پوشش استاندارد مراکز تجاری نوین هستند و نیازمند مراکز جدید می باشند، تا کل فضای شهر تحت پوشش مراکز موجود و پیشنهادی قرار گیرد در این پژوهش مکان بهینه کاربری های مورد نظر از مناسب ترین تا نامناسب در نقشه شهر شیراز با استفاده از معیارهای معرفی شده در نقشه جانمایی شده است . عمده ترین مکان های مناسب به ترتیب در مناطق 7، 3، 2 و 5 جهت احداث مراکز تجاری نوین هستند.

در طول چند دهه اخیر بافت های پرارزشی که میراث فرهنگی این جامعه کهن در آن نهفته است تحرک و نشاط گذشته خود را از دست داده اند و محیط نامناسب و کم رونقی را برای ساکنان خود به وجود آورده اند. پس از تجربه های ناموفق، مداخله های نسنجیده و بهای گزافی که برای آن ها داده شده، اینک شرایطی فراهم آمده تا به وسیله پارادایم های جدیدی از جمله پایداری اجتماعی، تغییراتی در برنامه های موجود پدیدار گردد. از آنجا که مسئله کاهش کیفیت های محیطی در بافت های تاریخی یک مسئله شهری پیچیده در ابعاد مختلف است، بنابراین بهبود شرایط موجود تنها از طریق راهکارهای کالبدی امکان پذیر نخواهد بود. این مقاله که باهدف ایجاد راهکاری مؤثر برای تجدید حیات اجتماعی و کالبدی در بافت های تاریخی نگاشته شده، با فرض اینکه اصالت بخشی به عنوان راهبرد ارتقاء اجتماعی با پیامدهای کالبدی در بافت تاریخی نمونه موردی مناسب باشد در پی پاسخ به این پرسش است که «آیا بافت تاریخی شیراز شرایط لازم برای فرآیند اصالت بخشی را دارد و در صورت امکان پذیر بودن فرآیند، پیامدها و عوامل تسریع کننده این فرایند چه خواهند بود؟» مطالعه حاضر برای پاسخ به این پرسش با روش مطالعه کیفی نمونه موردی از طریق مصاحبه با افراد ساکن و ذی نفوذ و جمع آوری داده های کمی، به بررسی وضعیت موجود پرداخته و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و نمونه های مشابه، شرایط لازم و امکان پذیری فرآیند را مورد بررسی قرار می دهد و فرآیندی برای ایجاد تغییرات پیشنهاد می کند. نتایج نشان می دهد که فرآیند اصالت بخشی در محلات بافت تاریخی شیراز با توجه به چرخه اصالت بخشی و شرایط فرسودگی امکان پذیر بوده و سودمندی این فرآیند نسبت به هزینه های آن قابل چشم پوشی خواهد بود. در نهایت مقاله فرآیند سه مرحله ای برای اصالت بخشی در بافت تاریخی شیراز و محرک های آن در هر مرحله پیشنهاد می کند و به روش هایی برای کاهش اثرات منفی و افزودن اثرات مثبت فرآیند، در جریان پایش اشاره می نماید.

یکی از جنبه های مهم توسعه پایدار اجتماعی به وجود آوردن فرصت مشارکت کودکان و نوجوانان است که تأثیر عمیقی بر رشد فردی و ذهنی آنان می گذارد. تا کنون در کشور ما کودکان و نوجوانان از فرایند برنامه ریزی، علی رغم دغدغه طراحان و برنامه ریزان در بهبود کیفیت های محیطی با مشارکت مردم (و سهم بزرگ کودکان و نوجوان از جمعیت) نادیده گرفته شده اند. این مسئله در روستاها به دلایل ساختار نظام برنامه ریزی تمرکز گرا و ویژگی های فرهنگی در طرح های هادی نمود بیشتری یافته است و این مسئله لزوم ساخت و بومی سازی مدل ها و ابزارهای مشارکتی به عنوان یک ضرورت پر رنگ تر می نماید. پژوهش حاضر با روش ترکیبی در روستاهای استان فارس با مشارکت نوجوانان انجام یافته است. مقاله به شرح تحقیقی می پردازد که در آن نوجوانان با کمک مدل مشارکتی و با استفاده از شاخص های کیفی محیط که از مطالعات پیشین بدست آمده به ارزیابی محیط زندگی شان می پردازند و ارزش شاخص های محیط مطلوب خود را در ترسیم جامعه ایده آل مشخص می نمایند. هدف این مقاله معرفی و آزمون کارایی مدلی برای استفاده از مشارکت نوجوانان در برنامه ریزی و طراحی در محیط واقعی جوامع روستایی استان فارس در ایران می باشد، ضمن آنکه مدل مورد نظر، کیفیت محیط را با استفاده از شاخص ها (در نمونه های موردی تحقیق از دیدگاه نوجوانان) ارزیابی و مقایسه می نماید. نتایج ارزیابی شاخص های کیفی و اهمیت هر یک از آن ها بستر ساز مشارکت نوجوانان در مراحل مختلف فرایند طراحی محیط روستا مانند ارزیابی شرایط موجود و تنظیم جدول سوات، ارزیابی گزینه های طراحی و زمان بندی اقدامات پیشنهادی طرح های هادی خواهد بود و توانایی اظهار عقیده و مداخله آنان در طراحی محیط زندگی شان را فراهم می کند. نتایج آزمون مدل پیشنهادی نشان می دهد که با وجود نقاط ضعف مدل مانند تعداد کم شاخص ها و معیارهای بکار رفته در آن برای اندازه گیری، مدل انتخاب شده برای استفاده از مشارکت نوجوانان نسبت به مدل های پیشین به دلیل طرح تحقیق ترکیبی و مزایای آن به ویژه در بستر نظام برنامه ریزی ایران، کارا و مؤثر می نماید؛ ضمن آن که مقایسه نتایج میزان رضایتمندی نوجوانان از وضعیت موجود محیط روستا بسیار کم و درصد زیادی از نوجوانان را خواهان مشارکت در برنامه ریزی و طراحی محیط زندگی در جامعه ایده آل و آرمانی شان ارزیابی می کند.

بیان مسئله: استفاده از حیاط مرکزی در نواحی مختلف ایران، به یک سنت در معماری گذشته ایران تبدیل شده بود. با توجه به اینکه در اقلیم گرم و مرطوب، موضوع تهویه اهمیت بالایی دارد، بنابراین ساختار حیاط مرکزی در ابنیه می تواند نقش مؤثری داشته باشد. با این حال تاکنون پژوهشی با موضوع تناسبات حیاط مرکزی و نقش آن بر ارتقای تهویه در فضاهای پیرامون آن انجام نگرفته است.هدف پژوهش:در این پژوهش نقش تناسبات و کشیدگی حیاط مرکزی در ایجاد تهویه در فضاهای پیرامون آن در اقلیم گرم و مرطوب بررسی خواهد شد.روش پژوهش: ابتدا طی یک برداشت میدانی، یکی از مهم ترین شاخص های تهویه از جمله سرعت باد به صورت میدانی (تجربی) در یکی از خانه های سنتی با الگوی حیاط مرکزی سنجیده شده است. از این نتایج به عنوان یک شاخص مبنا برای تحلیل سایر نمونه ها استفاده می شود. در مرحله بعد، 10 نمونه براساس تناسبات و کشیدگی حیاط استخراج شد که همگی یک شرایط اقلیمی یکسان در محیط نرم افزار دینامیک سیالات محاسباتی شبیه سازی شد و در نهایت نتایج در قالب خروجی های مختلف از جمله سرعت باد، سن هوا، دبی هوا و در نهایت بازدهی تهویه سنجیده شد. متغیر مستقل در این پژوهش تناسبات افقی حیاط مرکزی و متغیر وابسته، راندمان تهویه در فضای موجود در آکس حیاط مرکزی است. نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد در بناهای حیاط مرکزی، افزایش کشیدگی حیاط در امتداد جریان هوای بیرونی بنا، سبب افزایش راندمان تهویه هوا می شود.