ماهرخ آهمه

ملاعباس قدکساز معروف به شباب یکی از صاحبدلان دیار عالِم خیز شوشتر و از شاعران گمنام دوره بازگشت ادبی است که علیرغم استادی در قالب های گوناگون شعری، به دلیل دوری از مرکز کشور و شعرای اصفهان، نامی از او در کتب تاریخ ادبیات دوره بازگشت نیامده است. دیوان او شامل مثنوی، قصیده، رباعی، غزل، قطعه و قالب های دیگر است. کلیات شباب حدود پانزده هزار بیت است که نخستین بار در زمان حیات شاعر به وسیله یکی از دوستان او به نام محمّد موسوی مرعشی جمع آوری شده و در بمبئی به چاپ رسیده است. شعر او ساده ، روان و مزیّن به آرایه های دلنشین لفظی و معنوی است. قصاید او از نوع قصاید مدحی است و موضوع بیش از هشتاد درصد آنها ذکر فضایل اهل بیت «ع» و به ویژه مولای متقیان علی بن ابیطالب «ع» است.هدف این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی صورت گرفته،معرفی شباب و بیان مختصاتی از سبک «قالب و موسیقی» شعری اوست.

یکی از دستاوردهای تازه در حوزه نقد ادبی، بینامتنیت(Intertextualite) یعنی بررسی رابطه متون و میزان تأثیرپذیری آن ها از یکدیگر است. بر اساس این نظریه از آنجا که تراوش افکار آدمی حاصل مطالعات، تجربیات و آموخته های قبلی اوست؛ پس تمام متون بشری خواسته یا ناخواسته وام دار آبشخور افکار و آثار پیشینیان اند و پر واضح است که این تأثیرگذاری با توجه به جایگاه متون و میزان ارزشمندی آنان نزد جوامع متفاوت است. در جوامع مذهبی به دلیل اعتقاد و باورمندی مردم به متون مقدس میزان بهره مندی نویسندگان و شاعران از این متون بسیار بیش تر از آثار دیگر است. قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان یکی از این متون پرطرفدار است که تأثیر مضامین آن در نوشته ها و سروده های شاعران و ادیبان مسلمان از دیرباز آشکارا به چشم می خورد. مضامین قرآنی به عنوان عالی ترین مفاهیم که مستقیماً از سرچشمه وحی مایه گرفته اند، بیش از هر متن دیگر در تار و پود آثار نویسندگان و شعرای مسلمان تنیده شده است. از جمله متونی که می توان تأثیرپذیری از منبع وحی را به وضوح در آن دید، نسخه خطی «مرآه الخیال» اثر میکراج ملتانی از نویسندگان شبه قاره هند است.

حماسه بزرگ عاشورا وقیام جاودانه سیّد الشهدا علیه السلام،از چنان جایگاه ومنزلتی برخوردار است که اندیشه حقیقت جوی آدمی را در هر گوشه جهان به تأمّل وتفکّر درباره خویش فرا می خواند . اگر چه بیش از هزار سال از آن رخداد سرنوشت ساز می گذرد ،امّا گستردگی وغنای آن به گونه ای است که هرگاه کسی به اندیشه وتعمّق پیرامون آن بپردازد ،بازهم به نکته ای تازه ودر خور دست می یابد. به راستی راز این تازگی وماندگاری در چیست؟حقیقت آن است که این حرکت بزرگ ریشه در باورها ی آرمانی وفطرت پاک انسانی دارد وهمین امر سبب شده تا شاعران وسخنوران حق جو در طول تاریخ به دور ازهرگونه چشم داشت و توقّع، زبان به وصف این حماسه بزرگ وپدید آورندگان آن بگشایند،در ادبیات ما نیز ،این حرکت بزرگ از نظرگاه شاعران اخلاق گرا ومتعهّد ،دور نمانده واز نیمه دوم قرن چهارم به عنوان طرحی نو (شعر عاشورا) در ادب فارسی به ظهور رسیده است .این مقاله برآن است تا بااستناد به مدارک ومنابع موجود ،به شیوه تحلیلی به بررسی این بخش از ادبیات آیینی بپردازد.