سید محمد چاووشی

.خودکفایی، سازگاری با محیط زیست و استفاده عقلانی از عناصر سازنده زیست بوم از مهمترین ویژگی های تاریخی در اشکال سنتی زندگی محسوب می شوند. گیاهان وحشی یکی از این عناصراند که در پزشکی های سنتی نیز کاربرد دارند. مطالعه حاضر در حوزه مردم شناسی پزشکی و از نوع میدانی و مردمنگارانه با محوریت مصاحبه بعنوان تکنیک گرداوری داده ها می باشد که بکمک مصاحبه های انفرادی حضوری و غیرحضوری و اسناد گردآوری شده اند. هدف، توصیف و تحلیل دندانپزشکی سنتی در قوم سنگسر بر اساس روایتهای اطلاع رسان های موثق و مقایسه آن با دندانپزشکی مدرن است. یافته ها نشان دادند که عقلانیت قومی در دندانپزشکی سنگسری و توجه به جنبه های سوبژکتیو در مواجهه با ناخوشی های مرتبط با دهان و دندان بطور عمده مبتنی بر مقاومت طبیعی بدن، حداکثر انطباق با محیط طبیعی، بهره مندی از عناصر گیاهی زیست بوم، کمترین دستکاری در بدن و به کلیت رساندن فرد ناخوش با محیط فرهنگی و طبیعی پیرامونش شکل گرفته است. با توجه به گسترش عوارض ناشی از مداخلات درمانی در جوامع امروزی، شاید در دانشهای بومی درسهای آموزنده ای در راستای کاهش آسیبهای ناشی از پزشکی شدن این جوامع وجود داشته باشد.

هدف این مقاله تحلیل موقعیت بدن در عصر حاضر از دیدگاه انسان شناس پزشکی نانسی شپر هیوز است. به دنبال رشد سریع علم و فناوری از اواسط قرن بیستم و پس از آن، فرایند جهانی شدن و تحولات بنیادی در پزشکی مدرن تأثیرات شگرفی بر موقعیت انسان و بدن او نهادند و پیامدهایی چون دست کاری بدن به کمک فناوری های پیشرفته پزشکی، پزشکی شدن زندگی و جامعه، بیگانگی انسان از بدن خودش، نزول موقعیت بدن و اجزای آن و کالا شدگی اش در بازارهای ملی و جهانی همواره واکنش متفکرین در حوزه های مختلف به ویژه انسان شناسی پزشکی را به همراه داشته که با مردم نگاری های کاربردی، سیاسی و انتقادی خود موضعی فعال نسبت به این وضعیت در پیش گرفته اند. این یک مطالعه اسنادی است که داده های خود را عمدتاً از آثار و آرای نانسی هیوز با تأکید بر موضوع کالا شدگی بدن در بازارهای جهانی به دست آورده و آن ها را مورد تحلیل قرار داده است. از مهم ترین یافته های این مطالعه این است که تقدم امر اخلاقی بر امر فرهنگی و اجتماعی به عنوان یک پیش فرض فلسفی، نانسی هیوز را به سمت انسان شناسی انتقادی، سیاسی و ستیزه گر در اعتراض آشکار نسبت به موقعیت بدن در عصر سرمایه داری جهانی شدهٴ متأخر سوق داده است. مقایسه انسان شناسی انتقادی با انواع مرسوم و سنتی انسان شناسی کاربردی این سؤال اخلاقی را مطرح می کند که وظیفه واقعی انسان شناس و مردم نگار در عصر حاضر چیست؟ آیا باید بی طرفانه به تهیه مردم نگاری های کاربردی بسنده کند یا اینکه در صورت لزوم قضاوت اخلاقی کند و گزارش ها تحلیلی و انتقادی خود را در جهت تغییر و اصلاح وضع موجود تنظیم نماید؟

عشایر کوچنده سنگسری یکی از کهن ترین اقوام ساکن در ایران هستند که بخش عمده معیشتشان بر پایه دامداری مبتنی بر کوچ استوار است و هنوز برخی از آن ها به این شیوه زندگی وفادار مانده اند. هدف از این مقاله بررسی تداوم فرهنگی از طریق ریشه یابی تاریخی نقوش اسطوره ای و نمادینی است که زنان ایل سنگسری بر روی انواع صنایع به ویژه دست بافته ها و زیورآلات سنتی خلق کرده اند. هویت فرهنگی هر ملتی دراساس امری تاریخی است و بحث محوری در این فرض، مفهوم تداوم است؛ بنابراین بدون دیرینه شناسی عناصر فرهنگی نمی توان هر فرهنگ را کامل و جامع شناخت؛ زیرا شناخت فرهنگ هر قوم یا گروهی مستلزم پژوهش های ریشه ای و تاریخی است. روش مطالعه این پژوهش مبتنی بر بررسی اسناد و متون و مشاهده مستقیم صنایع دستی مردم سنگسر است.

هدف این مقاله علاوه بر توصیف ویژگی های مادی، فنی و ساختاری سیاه چادر سنگسری، تحلیل فرهنگی و زیست محیطی فضاهای مختلف آن نیز می باشد که بر اساس یک مطالعه کیفی میدانی با رویکرد مردم نگاری در اقامتگاه های ییلاقی در نه طایفه از عشایر کوچنده و دامدار سنگسری که هنوز به شیوه سنتی زندگی می کنند نوشته شده است. در گرداوری داده ها علاوه بر اسناد از فنون مختلف مردم نگاری شامل حضور سه ماهه در میدان، مشاهده، مشاهده مشارکتی و مصاحبه های گروهی، فردی، باز و نیمه ساختم اند استفاده شده است. این مطالعه به لحاظ نظری چند سویه اما تأکید آن بر محیط و فنون به عنوان مهم ترین عوامل شکل دهنده فرهنگ است. یافته ها به لحاظ محتوا شامل توصیف دقیق ساختار مادی سیاه چادر، فنون سنتی مرتبط با ساخت پوشش آن و تحلیل مردم شناختی فضاهای داخلی و پیرامونی گوت در ارتباط با محیط فرهنگی و طبیعی می باشد. آنچه در این تحقیق در مقایسه با مطالعات توصیفی پیشین یک مزیت محسوب می شود این است که به توصیف و تحلیل تواما پرداخته است. مهم ترین نتیجهٔ این مطالعه این است که تطابق همزمان گوت با محیط زیست و همچنین با سایر عناصر فرهنگی به ویژه سبک زندگی، شیوه معیشت، تقسیم کار، امر قدرت و خویشاوندی موجب شکل گیری نوعی الگو در چیدمان فضایی داخل گوت، اموری که در آن ها جریان دارند و کنشگرانی که در آن ها به فعالیت می پردازند شده است.