سید مهدی نارمنجی

هدف: در پژوهش حاضر به بررسی جایگاه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگی شهرستان بیرجند پرداخته شده است. روش ها: پاسخگویان این پژوهش کلیه اعضای کتابخانه های عمومی نهادی زیر پوشش اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی بودند که در زمان اجرای پژوهش (مهرماه 1391) عضو فعال کتابخانه و حداقل 15 ساله بوده اند. حجم نمونه بر اساس جدول اندازه جامعه و نمونه کرجسی و مورگان تعداد 357 نفر تعیین شد. از این تعداد 271 پرسشنامه برگشت داده شد که فقط 240 (22/67 درصد) از آن ها کامل پر شده بود. برای سنجش روایی از روایی محتوایی و نظر 5 نفر متخصص استفاده و برای محاسبه پایایی، روش آزمون-بازآزمون به کار گرفته شد. یافته ها: نتایج نشان داد از نظر پاسخگویان، نقش کلی کتابخانه های عمومی شهرستان بیرجند در توسعه فرهنگی بیش ازحد متوسط (28/3 از 5) بود. اما این میزان در مؤلفه های مختلف توسعه فرهنگی تا حدودی با هم متفاوت بود. در تمامی مؤلفه ها به جز یک مؤلفه (گسترش آموزش های فرهنگی و هنری) این نقش از دیدگاه کاربران کتابخانه های عمومی شهرستان بیرجند بیش ازحد متوسط (3 از 5) بود. هرچند به نظر می رسید متغیرهایی مانند سن، سطح تحصیلات و گروه های شغلی کاربران در دیدگاه آن ها در خصوص نقش کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگی تفاوتی ایجاد کند، ولی در این پژوهش تفاوت معناداری در خصوص این متغیرها یافت نشد. این مقاله کمک مؤثری به درک جایگاه کتابخانه عمومی در توسعه فرهنگی و در نتیجه توجه به جایگاه آن در بافت جامعه می کند.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان رعایت مؤلفه های کاربردپذیری در سامانه مدیریت کتابخانه های عمومی کشور (سامان) بر اساس اصول دهگانه نیلسون است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و در آن میزان رعایت مؤلفه های کاربردپذیری در وبگاه سامان به روش ارزیابی مکاشفه ای مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور از اصول دهگانه جاکوب نیلسون که یکی از شناخته شده ترین روش ها برای ارزیابی کاربردپذیری نظام های اطلاعاتی است استفاده گردید. جهت ارزیابی مکاشفه ای از چهار نفر کتابدار کتابخانه عمومی که از تجارب لازم در این خصوص برخوردار بودند به عنوان ارزیاب استفاده شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد در ارزیابی کاربردپذیری وبگاه سامان بالاترین امتیاز مربوط به مؤلفه «تطبیق بین نظام و جهان واقعی» (5 /87 درصد)، و کمترین امتیاز مربوط به مؤلفه «کنترل و آزادی کاربر» (29 درصد) است. همچنین از دیدگاه ارزیابان تقریباً مشکلات مربوط به مؤلفه های مختلف کاربردپذیری وبگاه سامان جزئی است و تنها در مورد مؤلفه «کنترل و آزادی کاربر» اکثریت ارزیابان معتقد به وجود مشکلی اساسی در سامانه مذکور بودند. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در نشان دادن این نکته است که برای بهبود عملکرد این سامانه، به نظر بهتر است آزادی بیشتری در جستجوی انواع آثار و بهینه کردن پرسش جستجو به کاربر داده شود.

هدف اصلی پژوهش حاضر سنجش تأثیر رفتار اشتراک گذاری دانشجویان در شبکه های اجتماعی مجازی بر ویژگی های مختلف سرمایه اجتماعی بود. این پژوهش از نوع کاربردی بود و به روش پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشگاه های زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در استان خراسان جنوبی بود که در سال تحصیلی 1397-1398 مشغول به تحصیل بودند و حداقل شش ماه تجربه استفاده از یکی شبکه های اجتماعی مجازی تلگرام، اینستاگرام یا واتساپ را داشتند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران برای حجم جامعه نامعلوم برابر 384 نفر لحاظ گردید. به منظور بررسی مدل مفهومی پژوهش و آزمون فرضیه ها از روش مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی و نرم افزار «اسمارت پی ال اس» نسخه 2 استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر در مجموع نشان داد که رفتار اشتراک گذاری اطلاعات دانشجویان در شبکه های اجتماعی مجازی بر سرمایه اجتماعی ایشان و هر چهار ویژگی مورد بررسی آن (تعاملی، ساختاری، کارکردی و هنجاری) تأثیر مثبت و معنادار داشت. یافته های پژوهش هم چنین حاکی از این بود که متغیرهای جمعیت شناختی جنسیت، حوزه تحصیلی و مقطع تحصیلی بر رابطه بین رفتار اشتراک گذاری اطلاعات در شبکه ها ی اجتماعی مجازی و سرمایه اجتماعی اثرگذار نبودند.

هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی فرصت ها و تهدیدهای استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی به منظور ایجاد تعامل در کتابخانه های عمومی است. روش: این پژوهش مطالعه ای از نوع کاربردی است که با رویکرد کیفی به روش تحلیل مضمون انجام شد. جامعه پژوهش شامل کتابداران و مسئولان کتابخانه های عمومی نهادی زیر پوشش اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی بود. در این پژوهش، از روش نمونه گیری غیراحتمالاتی (غیرتصادفی) و از نوع نمونه گیری گلوله برفی استفاده شد، و در مجموع با 25 نفر مصاحبه انجام گرفت. روش اجرای مصاحبه از نوع نیمه ساختاریافته بود. یافته ها: بیشترین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی برای ایجاد تعامل میان کتابداران و کاربران به ترتیب در اینستاگرام، تلگرام و واتساپ صورت گرفته بود. انواع درخواست های کاربران کتابخانه های عمومی در شبکه های اجتماعی مجازی در دو مقوله اصلی درخواست های اطلاعاتی (امانت و عضویت، و منبع یابی) و درخواست های سرگرم کننده (آموزشی-مشاوره ای و اطلاع رسانی) دسته بندی شدند. فرصت های ایجاد تعامل از طریق شبکه های اجتماعی مجازی در کتابخانه های عمومی در سه مقوله اجتماعی، ارتباطی و تبلیغی و تهدیدهای ایجاد تعامل از طریق این شبکه ها نیز در سه مقوله عملکردی، فرهنگی و محتوایی گروه بندی شد. موانع ایجاد تعامل از طریق شبکه های اجتماعی مجازی نیز در دو مقوله موانع انسانی (اجتماعی-اقتصادی و فردی) و موانع زیرساختی (کارکردی و فناورانه) دسته بندی شد. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در این نکته است که استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی می تواند به بهبود خدمات کتابخانه های عمومی به ویژه خدمات مرجع کمک کند. همچنین به نظر می رسد شبکه های اجتماعی مجازی فرصت های مناسبی برای کتابخانه های عمومی جهت ایجاد تعامل فراهم می کند که استفاده از این فرصت ها حتی می تواند منجر به ارتقای جایگاه کتابخانه های عمومی در سطح جامعه شود. تهدیدهای موجود در این زمینه اگرچه نسبت به فرصت ها کم تر هستند اما بعضاً دغدغه های موجود درباره آن ها قابل توجه است و برای کاهش آن ها لازم است به نحو مناسبی برنامه ریزی نمود.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رفتار اشتراک گذاری اطلاعات کتابداران کتابخانه های عمومی استان خراسان جنوبی در شبکه های اجتماعی مجازی در دوران محدودیت های ایجاد شده جهت پیشگیری از شیوع ویروس کووید 19 بود.  این پژوهش از نوع کاربردی بود و به روش پیمایش تحلیلی انجام شد. جامعه پژوهش را کتابداران کتابخانه های عمومی زیر  پوشش نهاد کتابخانه های عمومی کشور در منطقه خراسان تشکیل داد که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 231 نفر تعیین گردید. در مجموع 150 نفر (65 درصد) پرسشنامه برخط پژوهش را تکمیل نمودند. یافته ها نشان داد که حدود 42 درصد کتابداران بیش از سه سال از شبکه های اجتماعی مجازی استفاده کرده اند و نزدیک به نیمی از آن ها بین نیم تا یک ساعت را به استفاده از این شبکه ها در طول شبانه روز اختصاص داده اند. کتابداران به طور معناداری پایین تر از سطح مطلوب به اشتراک گذاری اطلاعات در این شبکه ها اقدام کرده اند. نتایج هم چنین حاکی از این بود که ببن رفتار اشتراک گذاری اطلاعات کتابداران زن و مرد و هم چنین کتابداران سطوح تحصیلی مختلف در شبکه های اجتماعی مجازی تفاوت معناداری وجود نداشت. اما بین هر دو شاخص مورد بررسی اعتماد (اعتماد به شبکه و اعتماد به اعضای شبکه) و رفتار اشتراک گذاری اطلاعات کتابداران در شبکه های اجتماعی مجازی رابطه معنادار و مثبتی وجود داشت.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی جایگاه کتابخانه های عمومی در توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان خانه دار با تأکید بر ظرفیت های فضای مجازی به ویژه شبکه های اجتماعی مجازی است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است که با رویکرد کیفی به روشِ تحلیل مضمون انجام شد. جامعه پژوهش شامل کتابداران و مسئولان کتابخانه های عمومیِ زیر پوشش اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان جنوبی بود. در این پژوهش، از روش نمونه گیری غیراحتمالاتی (غیرتصادفی) از نوع نمونه گیری گلوله برفی استفاده و در مجموع با 21 نفر مصاحبه انجام شد. روش اجرای مصاحبه استفاده شده از نوع نیمه ساختاریافته بود. یافته ها: موضوعات مورد درخواست زنان خانه دار از کتابخانه های عمومی در دو مقوله عملی (سلامت، کشاورزی و هنری) و نظری (ادبی-دینی و تربیتی) دسته بندی شدند. چگونگی نقش آفرینی کتابخانه های عمومی در توانمندسازی زنان خانه دار در حوزه های اجتماعی و اقتصادی نیز در دو مقوله برنامه های آموزشی (تربیتی-اجتماعی و فنی-اقتصادی) و برنامه های فرهنگی-ترویجی (اشتغال محور، تفننی، کتاب محور و مشاروه ای-ارجاعی) گروه بندی شدند که برنامه های فرهنگی-ترویجی دارای فراوانی بیشتری بودند. خدمات قابل ارائه به زنان خانه دار در فضای مجازی در دو مقوله اطلاعاتی (آموزشی و منبع یابی) و ترویجی (اطلاع رسانی و منبع گستری) قرار گرفتند که یافته ها نشان داد که سهم خدمات فرهنگی-ترویجی بیشتر است. مشوق های استفاده از فضای مجازی توسط کتابخانه های عمومی جهت توانمندسازی زنان خانه دار نیز در دو مقوله تبلیغی و کارکردی و موانع موجود در این حوزه در سه مقوله اجتماعی-اقتصادی، فردی و فناورانه دسته بندی شد. اصالت/ارزش: ارزش مسئله این پژوهش در این نکته است که کتابخانه های عمومی می توانند از امکانات فضای مجازی به ویژه شبکه های اجتماعی مجازی در توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان خانه دار استفاده کنند. البته، موانعی جدی در این زمینه وجود دارد که نیازمند توجه از سوی دست اندرکاران کتابخانه های عمومی است. برای رفع این موانع پیشنهاد می شود کتابخانه های عمومی قبل از اجرای برنامه های توانمندسازی زنان خانه دار، برنامه هایی را در زمینه ارتقای سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی آنان اجرا کنند.