مطلب مطلبی

طریقت صفوی در طول حیات خود تحولات دینی متمایزی را تجربه نمود. تحولات و تطورات اندیشه دینی طریقت صفوی، از شیخ جنید تا شاه اسماعیل، موضوع بررسی این مقاله است. این پژوهش با تکیه بر منابع دوره صفوی و منابع دینی آیینهای مورد مطالعه و با رویکرد توصیفی تحلیلی، چگونگی تحول اندیشه دینی طریقت صفوی را – مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میدهد. میتوان گفت همه پژوهشها و تحقیقات جدید، دورة نوین اندیشة صفویان را تأیید مینمایند، منتها اختلاف در منشأ، آغاز و چگونگی تحول این دورة جدید است. بنابراین موضوع اصلی این پژوهش، بررسی چگونگی سیر این تحول، منشأ و نتایج برآمده از آن است. در این پژوهش نشان داده شده که تحولات صورت گرفته طریقت صفوی، از دورة شیخ جنید تا شاه اسماعیل، تحت تأثیر آیینهای اهل حق )کاکهیی(، شبک و علویان بوده است.

هدف: هدف از این نوشتار تبیین و تحلیل مسأله جانشینی و ریاست ایل کلهر، به عنوان یکی از مسائل مورد نزاع و کشاکش ولایت کرمانشاهان در فاصله سال های 1285 تا 1320 می باشد. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر اسناد مراکز آرشیوی، نسخه های خطی، روزنامه ها و تاریخ های محلی انجام پذیرفته است. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که وجود مدعیان متعدد و پر قدرت در دوره مورد مطالعه پژوهش از یک سو و تلاش حکمرانان کرمانشاهان در انتصاب افراد نزدیک به خود در مقام ریاست ایل از سوی دیگر از عوامل اصلی کشاکش های درون ایلی کلهرها بوده است. از طرف دیگر، رفع کشاکش های داخلی ایلات جدای از ثبات ولایت، ضامن مسأله مهم و حیاتی دریافت مالیات هم بود بنا بر این حکمرانان کرمانشاهان به طور فعال در این جریان دخیل بودند. در همین راستا به منظور دریافت منظم و به موقع مالیات، در پی انتصاب حاکمان مقتدر و نزدیک به خود بودند. واکنش مدعیان و توده ایلی به این انتصاب از عوامل دیگر کشاکش های جانشینی ایل کلهر در دوره مورد نظر بود.

از دوره صفویه، کرمانشاهان یکی از نواحی سرحدی ایران شمرده می شد و از آن جا که در مرز با عثمانی قرار داشت، از اهمیت زیادی برای دولت مرکزی برخوردار بود. از این رو، دولت مرکزی اقداماتی در جهت حفظ انتظام کرمانشاهان انجام داد. بازیگران و نقش آفرینان اصلی این انتظام در کرمانشاهان نیروی نظامی وابسته به ایلات و عشایر بود. در این میان پرداخت به موقع و منظم مواجب نیروهای نظامی موجد برقراری نظم و کارآمدی قشون بود. از آن جا که بخش زیادی از سپاهیان ایران از ایلات و عشایر بودند، در شرایط ثبات، تأخیر در پرداخت مواجب چندان چالشی برای حکومت مرکزی و ایالتی ایجاد نمی کرد؛ زیرا رؤسای فوج های نظامی همان رؤسای ایلات و طوایف بودند و ساختار اجتماعی ایلات اجازه اعتراض را به آن ها نمی داد؛ اما در دوره های بی ثباتی و شرایط ناپایدار سیاسی این موضوع به کلی صورت دیگری می یافت و تنها پرداخت منظم و به موقع مواجب، نیروهای نظامی را در دایره اطاعت نگه می داشت. با عنایت به این امر است که مقاله چالش های پرداخت مواجب قشون کرمانشاهان و نتایج برآمده از آن را به مثابه ی مسئله ی محوری تعریف کرده است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است اصول و قواعد منظم و یکسانی در پرداخت مواجب قشون وجود نداشت و نیز تفاوت معناداری بین مواجب افراد قشون و فرماندهان دیده می شد. با این وجود، از آن جا که فرماندهان همان حاکمان ایل بودند، تعلیق و تأخیر و نپرداختن کامل مواجب در دوران ثبات، اجازه اعتراض به افراد قشون نمی داد. اما این امر در شرایط ناپایدار سیاسی به شکل های مختلفی خود را نشان می داد.

 شاید بارزترین تمایز عینیِ مدارس نوین با مکاتب قدیم باز شدن پای دختران به آموزش بود. آموزش دختران در نظام سنتی، در خانه و محدود به برخی از خانواده های خاص بود. در این شیوه زنان باسواد و عالم فقط در خانه خواص امکان پرورش می یافتند. با ایجاد و گسترش مدارس نوین، محدودیتی برای این امر وجود نداشت و دست کم به صورت نظری، راه علم آموزی به روی آن ها باز شد. قبل از تأسیس سلسله پهلوی توسعه و گسترش مدارس نوین در کردستان و کرمانشاهان از لحاظ کمّی و کیفی پایین تر از میانگین کشوری بود. پس از تأسیس سلسله پهلوی و روند روبه رشد توسعه مدارس در این مناطق، با وجود مخالفت ها و مقاومت های اولیه، پذیرش مدارس نوین به تدریج جای گرفت. با وجودی که روند آموزش نوین زنان در این مناطق مسیری پرپیچ و خم، طولانی و با دشواری ها فراوان بود. نتایج پژوهش نشان می دهد ورود دختران به مدارس در این مناطق هم همواره سیر صعودی داشته است. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی تحلیلی دگرگونی های صورت گرفته در حوزه آموزش دختران کُرد را بررسی و سهم ملاحظات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را تبیین نماید.

در این پژوهش به روند اقدامات و تحولات بهداشتی و درمانی مناطق کردنشین در دوره پهلوی اول پرداخته شده است. با وجودی که تجربه گ ذار از ط ب س نتی و مواجه ه ب ا مفه ومی متجدد از پزشکی و بهداشت در دوره قاجار رقم خورد، نمودهای عینی این تحول در مناطق کردنشین با تأخیری دو سه دهه ای همراه بود. در دوره جنگ جهانی اول و ورود نیروهای متخاصم به صفحات غربی ایران، نخستین مراکز مدرن پزشکی دائر شدند و در دهه دوم سلطنت رضاشاه، با تأسیس بیمارستان ها و روش های مدرن، مبارزه با بیماری ها ادامه یافت. با توجه به تحولات و دگرگونی های اساسی بهداشت و درمان در دوره مورد مطالعه، این پژوهش بر آن است با تکیه بر اسناد و مدارک منتشر نشده آرشیوی، روزنامه ها و با روش توصیفی – تحلیلی روند تحولات و اقدامات بهداشتی و درمانی مناطق کردنشین را در دوره مورد نظر بررسی نماید. نتایج پژوهش بیانگر دائر شدن تدریجی مراکز درمانی، داروخانه ها و کاربست روش های مدرن برای بیماری های مسری است. با این وجود در دوره مورد مطالعه، طبیبان و داروفروشان سنتی هم به حیات خویش ادامه داده و در شهرهای کوچک و نواحی روستایی، آنها با چالشی جدی مواجه نشدند.

قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانون های متعددی از جمله خاندان های ذی نفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دوره پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بی سابقه ای گسترش یافت و نفوذ حکومت مرکزی به حداقل رسید. با ظهور رضاخان و افزایش قدرت و توان نظامی دولت، تلاش برای گسترش حاکمیت مرکزی و سرکوب کانون های سنتی قدرت از جمله در مناطق کردنشین در اولویت قرار گرفت. مناسبات بین نیروهای حکومت مرکزی با کانون های قدرت در مناطق کردنشین از همراهی و مصالحه تا تقابل و تصادم نظامی را شامل می شد. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد منتشرنشده آرشیوی و مطبوعات به این پرسش پاسخ دهد که مواجهه خاندان های ذی نفوذ و سایر کانون های قدرت در مناطق کردنشین با دولت مرکزی در دوره برآمدن رضاخان چگونه بود؟ نتایج پژوهش نشان می دهد کانون های قدرت محلی در این برهه در نزاع های سنتی دست و پا می زدند و با وجودی که برخی از آنها توانستند برای مدتی با دولت مرکزی مقابله کنند، در کل نه تنها تهدیدی جدی علیه حکومت تازه تأسیس پهلوی ایجاد نکردند، بلکه این حکومت بود که با بهره گیری از رقابت ها و اختلاف های رؤسا و حکام سنتی، آنها را یکی پس از دیگری از میان برداشت.

هدف: هدف از این نوشتار تبیین و تحلیل مسئله احمدوندها، به عنوان یکی از دل مشغولی ها و نگرانی های دوره حکومت ظل السلطان بر کرمانشاهان است. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد مراکز آرشیوی، روزنامه ها و تاریخ های محلی انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری نتایج این تحقیق بیانگر آن است که احمدوندهای چلبی تابعیت عثمانی را داشتند؛ ولی در دوره بررسی شده در این پژوهش بیشتر در خاک ایران مستقر بودند. داشتن تابعیت عثمانی نه تنها مانع استقرار احمدوندها در خاک ایران نشد، بلکه حتی جوان میرخان رئیس آن ها نیز ازجانب دولت ایران به عنوان حاکم قصر شیرین منصوب شد و برای بیش از یک دهه فرد مقتدر نواحی سرحدی باقی ماند. پذیرش او در خاک ایران نتیجه قدرت نظامی این ایل از یک سو و ضعف حکومت کرمانشاهان ازسوی دیگر بود. انتصاب جوان میرخان به عنوان حاکم نواحی سرحدی نه از روی رغبت حکومت بلکه بیشتر برای کنترل این ایل بود.

تأسیس و دائر شدن و توسعه کمی و کیفی مدارس نوین در ایالت کردستان با تأخیری چند دهه ای نسبت به بیشتر ایالات و ولایات ایران آغاز شد. تا قبل از سلطنت پهلوی مدارس این حدود منحصر به دو باب مدرسه دولتی و دو باب مدرسه ملی در مرکز ایالت بود. نه از جانب وزارت معارف و نه از سوی اشخاص و صاحب منصبان کردستان تلاش جدی برای دائر کردن مدارس نوین انجام نشد. اما در دوره پهلوی اول مدارس این حدود توسعه کمی فراوانی یافتند و مدارس نوین نه تنها در شهرها و قصبات بلکه برخی از نواحی مهم روستایی را هم پوشش داد. این پزوهش بر آن است ضمن تبیین وضعیت معارف و مدارس کردستان قبل از سلطنت پهلوی، تحول و توسعه مدارس این حدود را از سال 1304 تا 1320 با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از اسنناد منتشر نشده آرشیوی و مطبوعات بررسی نماید. نتایج پزوهش نشان می دهد قبل از تأسیس سلطنت پهلوی بسترهای فکری و مالی و... تأسیس مدارس نوین در قصبات کردستان فراهم نبود و معدود اقدامات صورت گرفته در این زمینه منحصر به سنندج، مرکز ایالت بود. در دوره جدید کردستان جایگاه ویژه ای در برنامه های فرهنگی و سیاسی دولت یافت موقعیت جدید سبب توسعه کمی مدارس این حدود شد. استقبال از مدارس نوین و یا مقاومت در برابر آن در نواحی شهری و قصبات و نواحی روستایی متفاوت بود اما در کل مخالفت سازمان یافته ای با توسعه مدارس نوین نشد.

راه و راهسازی در مناطق کردنشین از جمله نخستین مقوله هایی بود که توجه حاکمان و دولتمردان این حدود را از دوره پس از جنگ جهانی اول  به خود جلب کرد. مجموعه عواملی از جمله هرج و مرج، نبود امنیت، ضعف حکومت مرکزی، نبود بودجه و... از موانع عمده احداث پروژه های راه سازی در این حدود بود. با روی کار آمدن رضاشاه راه و راه سازی در این مناطق مورد توجه جدی واقع شد. نگاه اولیه به پروژه راه سازی در دهه نخست سلطنت رضاشاه امنیتی–نظامی بود اما توسعه و گسترش آن در دهه دوم حکومت وی اهداف تجاری  - اقتصادی به خود گرفت. این پژوهش بر آن است با تکیه ب اسناد و مدارک منتشر نشده آرشیوی، روزنامه ها و با روش توصیفی–تحلیلی روند تحولات و اقدامات راه سازی در مناطق کردنشین را در دوره مورد نظر بررسی نماید. نتایج پژوهش بیانگر آن است؛ دوره شانزده ساله حکومت رضاشاه بیشتر شهرها و مراکز مهم این منطقه از طریق راه های شوسه به دیگر مراکز ارتباط یافتند. با وجود ضعف های کیفی، توسعه و گسترش راه سازی نقش موثری در توسعه و تثبیت نفوذ حکومت مرکزی  و مراودات تجاری- بازرگانی این مناطق داشت.